Текст и фотографии: Марија Христова
Објавено на: 29.05.2019

Саемот за уметнички книги Miss Read од Берлин е основан во 2009 година и е еден од поголемите саеми за уметнички книги во светот. Последните две години се случува во култниот Дом на културите на светот (Haus der Kulturen der Welt) во центарот на Берлин и се распостелува во сите негови простори. Основан и организиран од уметници, кои ја дефинираат неговата примарна цел во смисла на промислување, одржување и развој на заедницата на уметниците, издавачите и публиката на уметничките книги и размена на идеи, на принципот кој повеќе личи на античката агора, отколку на современиот маркет. 

За да ја оствари оваа цел, програмата на десеттото издание на Miss Read (од 3 до 5 мај 2019 година), слично како и претходните години, освен што беше исполнета со изданијата на околу 300 интернационални издавачи, уметници, изработувачи на зинови и слични публикации, се состоеше и од дискусии, предавања, редовната програма на Денот на концептуална поетика, работилници, изложба... 

Покрај содржините, и самата поставеност на правилата на игра и рамките на саемот, го дефинираат како целосен и осмислен продукт. Секој од учесниците на саемот има еднаков простор и еднаков пристап до алатките за презентација и реклама на издавачката практика како на самиот настан, така и преку социјалните медиуми на саемот. Идејата за еднаквост и инклузивност, ги носи организаторите до поставувањето на сите во исти просторни рамки - отприлика, еден квадратен метар: големите издавачи како МИТ Прес, ЈРП Рингиер и други, имаат ист простор за изложување на своите дела, како уметници со по едно дело. Издавачите можеа да се претстават на дискурзивната програма и да предложат активност. Она што беше особено интересно во рамките на целиот концепт на саемот, во аудиториумот на културниот центар, користејќи го големото платно за проекции и технологијата за снимање, преку директно прелистување на книгите, на изложувачите им беше овозможен и уште еден тип на претставување: во реално време слободно да ја претстават својата практика. Овој пристап, рекламен, но и кураторски и перформативен, овозможи дополнителна визуелна вредност во целата атмосфера на настанот. 

Сето ова, но и непосредните средби и разговори со посетителите, беше натопено со идејата, состојбите, одржливоста и креативното претставување на овие книги и нивните издавачи. Miss Read успеа да отвори простор за промислување на состојбите на независното издаваштво, воопшто, и со тоа на саемот да му даде вредност во контекст на неговата цел да биде агора за размена на идеи, а не единствено маркет.

Работата на Miss Read и неговите основачи на ова поле е особено значајна. Нивната публикација, во соработка со МИТ Прес, наречена „Издавачки манифести“ (Publishing Manifestos), која првпат излезе во 2018, а на оваа година на саемот го имаше своето второ и проширено издание, претставува особено значајно дело токму во оваа насока. Идејата е таа да претставува нов вид на каталог кој ќе ги содржи начелата на работа на издавачите наназад во времето, а посочува и автореференцијални промислувања на нивната дејност. Овој зборник на манифести, ставови, изјави за издавачката практика, содржи битни документи и текстови почнувајќи од Гертруда Штајн во 1914, па сѐ до денеска. Содржи текстови кои се поместени како референтни за издаваштвото, кои не биле мислени со идејата на манифест, како и такви кои се пишувани наменски од издавачи кои биле дел на саемот. Без разлика дали се сериозни манифести со фусноти и референци или пак игриви претставувања на ставот на издавачите и авторите, сите во себе носат многу слична страст кон издавачката практика и длабоката и лична инволвираност во процесот на создавање на книги како уметнички дела.

Како и да е, кога треба да се промисли сопствената издавачка практика на издавање на книги кои излегуваат надвор од рамките на стандардните формати и зацртаните бизнис планови, се доаѓа до тоа дека самата издавачка практика во себе има уметнички, концептуални, кураторски аспекти. Истото тоа, основачите на овој саем се обидуваат да го вклучат и при неговото водење. 

„Се наоѓаме во привилигиран историски момент, кога водењето на издавачка куќа - или саем на книга - може да биде уметничко дело. Истовремено, тоа е и Sozialarbeit (општествено дело), начин на продукција кој повеќе може да се поврзе со создавањето на општествени контексти, отколку со креацијата на материјални добра.“ (Michalis Pichler, Publishing Manifestos, Miss Read/MIT Press, 2019, стр. 19)

Значењето кое произлегува од оваа книга, како и од целата уметничка практика на саемот, во крајна линија, е дефинирање на полето на борба на независните издавачи и нивниот придонес во одржување и поддршка на библиодиверзитетот. Овој дел од издавачката дејност, делот кој се занимава со уметнички книги, печатени материјали и сродни публикации, претставува пркос во целата дејност. Со тоа што одржува и создава нестандардни, мултимедијални, интердисциплинарни форми, книги-објекти, книги во еден примерок, книги без ИСБН број, ексклузивни и оригинални лимитирани едиции налик на нумерираните графички отпечатоци, специфично користење на технологијата, истражување на методите на печатење, типовите на изданија, алатките за издавање - создава диверзитет кој ги истражува границите на печатениот медиум, концептите на мултиплицираното дело и комуникативните премиси.