По повод 1 мај 2021 млади активисти од Здружението за едукативен развој - Еквалис, преведоа неколку приказни од книгата „15 Horror Stories by Women Workers“ од Кристина Божурска и ги прочитаа со мегафони пред Министерството за труд и социјална политика на Северна Македонија. Оваа јавно читање беше организирано како акција за подигање на свесноста за злоупотребата на женските работнички права во земјата. Книгата и беше замислена да ја има оваа функција, да стане уметничко дело коешто ќе има пошироко општествено влијание и коешто ќе ги рашири гласовите на жените работнички. 

Оттаму, одлучивме да направиме соработка со Еквалис и да ги довршиме преводот на оваа книга на уште два јазика - албански и ромски. Со тоа, содржината на книгата ќе биде достапна на 4 јазици. Книгата е оригинално објавена на англиски, тука ги споделуваме 15 Horror Stories by Women Workers на три јазици: македонски, оригиналниот јазик на приказните, албански и ромски.

Со купување на печатеното издание ја поддржувате организацијата за поддршка на работничките права во текстилната, кожарската и чевларската индустрија „Гласен текстилец“ од Штип, Северна Македонија. PrivatePrint и авторката Кристина Божурска донираат 20% од продажбата на книгата на оваа организација.

МАКЕДОНСКИ (оригинален текст)

15 Хорор приказни од жени работнички - Кристина Божурска

Започнав со архивирање на сведоштва од жени работнички од 2015 година и тој процес сè уште трае. Покрај архивирање на новинарски текстови и онлајн искази, ги забележував и сите сведоштва кои жените ми ги пренесуваа усно или во приватни пораки, анонимно. Најголем дел од сведоштвата  се од мојот роден град, Куманово, каде има особено развиена чевларска и текстилна индустрија, индустрија каде условите за работа се најнехумани. Сведоштвата кои се селектирани во оваа книга се од жени кои работат во различни приватни фирми на различни работни места но каде не владеат законите, туку предаторска експлоатација и бескрупулозна трка за профит. Во вакво локално немилосрдно опкружување, жените работнички дополнително се оптоварени и со патријархалните очекувања, материјалната несигурност и обесправеност. Преку оваа книга се обидувам да им се даде видливост и простор на жените работнички каде нивниот глас нема да се изгуби во празно, туку ќе одекне како ехо.
- Кристина Божурска

1.
Се случува да работиме со недели без ниеден слободен ден во неделата и никогаш не знаеме однапред дали ќе се работи неделата или не. На крајот од работната сабота само ни кажуваат „Дојдете утре на работа“, не нѐ ни прашуваат дали можеме, дали сме уморни, дали може да издржиме со такво темпо. Има многу вакви случки, но еве ќе ви кажам последно нешто што ми се случи. Во сабота ни кажаа да си дојдеме пак на работа и во недела, но ни кажаа дека бргу ќе завршиме, до 15 часот ќе сме готови и ќе може да си одиме дома. И така во недела, сите си дојдовме на работа, бидна 15 часот и кога почнавме да се спремаме да си одиме дома, дојде шефицата и почна да вика сите да се вратиме на своите места, зашто имало уште многу работа што треба да се заврши. Кога почнавме да се буниме, дека ни ветија дека ќе завршиме до три часот и дека сите имаме фамилии и сакаме да имаме барем еден слободен ден да си ги видиме децата, домот, шефицата ни се закани дека не смееме да си идеме додека не се заврши работата, а кој сака да си оди, ќе му одбијат од плата. Сите работнички си ги наведнавме главите и се вративме на работните места, зашто никој не сака да му скратат и од тие 8000 денари што ги зема.  

2.
Во фабриката кај што работам нема никаква примена на законот за заштита при работа. Лепиме чевли, но немаме никаква заштита, лепакот го вдишуваме директно. Од тоа почна да ме фаќа алергија од лепилото и добив хроничен бронхитис. Работиме саботи, а честопати и недели и тоа без претходни најави. Се случува да работиме и по месец дена без слободен ден, секако без доплата. Жените кога се болни не смејаат да отсуствуваат, јас и кога имам температура одам на работа. Можеш да отсуствуваш само ако си паднат тешко болен, толку болен да не можеш да се движиш. Една моја колешка кога остана трудна, откако и заврши трудничкото не ја вратија пак на работа. 

3. 
Додека работев во фабриката за конфекција, со месеци не бевме исплаќани. На крајот, кога веќе беше јасно дека ќе се затвори фабриката, наместо пари, ни даде облека и ние за да извадиме некој денар после самите ја продававме по луѓе. Газдата постојано ни се дереше, ни викаше дека сме смрдливи и што уште не. Никој не смееше да се побуни зашто тешко е да најдеш друга работа.

4.
Фирма од Скопје отвори продавница за компјутерска галантерија во Куманово и неколку месеци однапред, со дебели врски успејав да го добијам работното место - продавачка. Пред да почне дуќанот со работа, еден месец пред отварањето, заедно со уште една девојка која беше вработена заедно со мене, цел месец го средувавме дуќанот, го чистевме, бришевме прозорци, внесуваме роба, пишувавме цени на артикли, редевме, понекогаш и по 12 часа во денот. И така цел месец, го опремивме и средивме целиот дуќан, но не добивме за тоа ни денар. Ајде, си рековме немаат уште промет, немаат почнато со работа, ќе нѐ платат наредниот. Вториот месец го работевме цел, непријавени, но сепак среќни што имаме работа. Дојде и третиот месец, пак ништо од исплата. Кога веќе помина толку време без ништо да ни платат, се побунивме и го прашавме газдата кога ќе нѐ исплати, ни одговори дека не е задоволен од прометот и ќе го затвора дуќанот и дека нема пари да ни плати. Ако сакаме, да земеме нешто од робата која ја продава како компензација. Јас земав лап топ компјутер и дигитален апарат, а другата колешка реши да чека да ја исплати пошто нормално ѝ требаа пари. На крајот колешка ми остана без ништо, зашто газдата не ѝ пушти пари, а јас за да биде трагедијата поголема, компјутерот што го земав во замена за плата беше покварен. 

5.
Прво вработување после дипломирање ми беше во обложувалница. Бев вработена на место компјутерски оператор. Работодавачот ми плаќаше придонеси за здравствено и пензиско осигурување, но само на половина работно време - 4 часа, иако работев полно работно време. Следствено на тоа земав и половина плата. Овие информации не ми беа соопштени при вработување. За да биде трагедијата уште поголема, останатиот дел од платата го земавме само кога спортската обложувалница беше со поголем приход од расход. Тогаш платата ја земавме директно од каса. Проблемот беше во тоа што неколку месеци по ред бевме во длабок минус и не можевме да си го постигнеме останатиот дел од платата. Месец дена откако дадов отказ јас одев секој ден во обложувалницата за да си ги подигнам и останатите заостанати делови од платата.

6.
Платата ја земам од банка, затоа што минималецот 9600 денари мора да помине низ банка но јас земам 6000 денари плата, а остатокот го враќам. К-15 исто така сите враќаме, го вадиме од банка и го носиме. Работно време осигурани на 6 часа, а работиме полно работно време, а ако треба и по цел ден. Смените ги договараме од денес за утре. 

7.
Јас работам во сендвичара, само моментално сум на трудничко. Немаме пауза, К-15 враќаме, работиме за мизерна плата, а во месец имаме само 2 слободни дена. Работиме и по 250 часа неделно, а треба 40. А да не зборувам што немаме никакви услови, во зима ладно, во лето врело.

8.
По дипломирањето најдов работа во бутик за женска гардероба. Оваа компанија при вработување ми ги соопшти условите за работа точни какви што се, но бидејќи немав избор морав да прифатам. Платите ни ги испраќаа навреме и придонесите ми беа платени за полно работно време. Но сепак, моите работнички права беа прекршени во делот за неплатена обука од месец дена во Скопје, што значи јас бев во голем трошок и голем минус со секојдневно патување од Куманово до Скопје за да работам еден месец без никаква надохнада. Подоцна дознав, дека не сум пријавена со факултет како референт за продажба туку како шивачка. Додека работев таму ни беше ускратена можноста за ручек и пауза во текот на работниот ден, а како и во голем дел на други трговски друштва, така и тука немавме столче и не можевме да седнеме во текот на осумте работни часа. Сега барам работа, но бидејќи во меѓувреме станав мајка ми се крши човечкото право за еднаков пристап до работно место, на секое интервју сите работодавци бараат немажени девојки без деца.

9.
На точно 59 годишна возраст бев приморана да најдам работа затоа што фирмата кај што работев ми пропадна. Бидејќе бев стара да најдам работа во струката, според факултетската диплома што ја имам, морав да најдам било што да работам, и така се нафатив на таа возраст да учам занает. Се вработив во една фирма која произведуваше чевли. Зборувам буквално за првиот ден на работа, но за воља на вистината, и сите други денови беа исти. Седнувам на работната маса а отспротива млада жена на пола од моите години, од која треба да учам занает. Влегува мајсторицата (во занаетот така се вика особата која според статусот е веднаш по газдата, и која покрај другото е задолжена и за влевање страв, за навредување, за омаловажување и за сите нечовечни работи кои не би требало да му се случуваат никому), па вели: „Крави едни, пак сте ги кренале главите! Долу главите, ајде работете, глас да не ви чујам.“ Си реков, леле, леле кај сум дошла чесно да заработувам. После мајсторката, влезе девојче на 11 годишна возраст, оди самоуверено и одважно меѓу масите и вели: „Овци едни, долу главите, мајка ми до кога ќе ве плаќа џабе. Море јас кога ќе ви дојдам!“  Веќе од првиот ден ми стана јасно кај дојдов. Деновите минуваа а ние продолжувавме секој ден да сме гуски и крави. И секој ден беше ист, исполнет со страв да не го изгубиш и тој проклето мал денар кој ти е неопходен. Бидејќи сум бунтовник по природа, а во претходната работа ги бранев прават на работниците, ги подучував жените да не го трпат тоа. Па така, неколку меѓу кои и јас, се качивме по ценетите скали кои водат до одаите на газдата за да ги кажеме маките од мајсторката. Ги кажавме, ама затоа утрешниот ден беше пекол. Газдата целиот надуен нѐ собра сите 50 жени и ни рече дека веќе ниедна не смее да се качи по скалите нагоре за да се жали. Ако не ни се допаѓа, тука ни се вратите ни кажа. А казните за недисциплина беа 10 до 20 проценти од жалната плата. Сите си ги наведнаа главите и си седнаа на местата. Во халата се слушаше само звукот на зумбата и чеканот (зумба е алатка која се користи за правење шари на кожата. И се тоа за седум, осум и највеќе девет илјади денари, од утро од 7 часот до 17 часот навечер. Саботи и празници задолжителни, и недели многу често. Од тогаш почнав да ги мразам утрата и сонцето што изгрева бидејќи морав да одам на работа. И така секој ден без исклучок. Носев товар во срцето, во душата носев болка поголема од сите светови на овој свет, бидејќи престанав да сум човек. Ја загубив и гордоста, и храброста, и радоста ми ја земаа. Сѐ ми земаа, имав само 9000 денари. И така цели три години. Здравствената состојба ми се влоши, чемерот во душата стана поголем од мене. Уште малку продолжив да одам кај газдата да правам чевли, со туѓи нозе, туѓи раце работев. И последниот ден кога ни туѓите нозе веќе не можеа да одат, останав дома и реков не, не одам веќе. Ете колку се вредни деветте илјади денари од газдата што има фабрика за чевли. 

10. 
Тука кај нас време за пауза нема никој. Значи работиме како слонови, јадеме со една рака а со друга работиме, додека се случувало јадењето да ни го изедат шоферите. Време за ручек во глобала нема. А за работни саати и да не зборуваме, сите работиме најмалку 192 часа месечно, а сите сме на паушален договор, со кој добиваме пола на рака, а минималец во банка. Плус, прекувремено остануваме секој ден, ноќни смени и празници не се пријавени дека ги работиме. Се работи 24/7 а за малтретирање и слично психичко растројство од надлежни и да не зборуваме.

11.
Работам како медицинска сестра на дијализа на приватно. Година дена работиме без доктор, иако е задолжително да има и доктор. Ако се случи некаква компликација или некој ако колабира, јас треба да се јавам на телефон за да објаснам што се случило и они од таму да ми дадат инструкции, а до тогаш пациентот може да го изгубам, ако јас изреагирам сама и се обидам да му помогнам на пациентот, тогаш јас ќе изгубам работа затоа што не сум се јавила на телефон. Тоа е голем стрес и притисок. Во моментов сум трудна и иако трудници не смеат да работат во позитивна сала, од болницата не им е гајле. Работам 12 часа на ден, од понеделник до среда, а во книга се запишуваме како да работиме од понеделник до петок од 8 до 14:30 или 15.

Во лето нѐ препраќаат да работиме по други градови, екстра саати кои не ни се доплатени. Јас понеделник, вторник и среда децата воопшто не ги гледам, на работа сум од 8 до 8. И превозот ми е проблем, навечер нема приватен превоз да се вратам дома, не живеам баш блиску до работата. Морам да се снаоѓам за транспорт. И тоа им кажав во болницата, ама и тоа не им е гајле. Персоналот не смее да се пожали или да пријави во инспекција зашто им е страв да не се затвори и да останат без работа. 

12. 
Вработена сум во фабрика во која работиме во три смени. Смените ги договараме од денес за утре, не се знае кога ќе имаш слободен ден, пладне, утро. Работиме повеќе од осум часа во денот, викенди, празници, но никогаш не сме доплатени за тоа.  На банкарска сметка ни пуштаат 9600 денари, но од нив дел враќаме и ни остануваат 6000 денари плата.

13.
Работев во фабрика за чевли во која како енергенс за греење се користеа отпадоци од материјали со кои работевме како кожа, ѓонови и други материјали. Секоја сабота ни е работна, со тоа што во сабота не се евидентираме никаде и практично работиме 47 часа неделно. Работевме на ниска температура и бевме принудени да работиме облечени со неколку слоеви облека, јакни и покриени со ќебиња. На работното место на кое работа сега, исто така во чевларска индустрија работиме исто така 47 часа неделно со тоа што работиме 5 дена по 8 часа плус сабота 7 часа. К-15 сите зедовме само 50%. 

14.
Што да ви кажам, измачени од утро до вечер. Нѐ плаќаат од 6000 до 9000 денари максимум, работиме и викенди и празници. Немаме право да се пожалиме. Ни доаѓа да се побуниме, но ни викаат ако не ви одговара одете си, и кај ќе идеме? Имаме дома сметки за плаќање, деца, давачки. Немаме ни за патики ни за чизми на децата да им купиме. Еве сега од школо екскурзија организираат, но моите деца нема да одат зашто јас немам да им платам. Преживуваме со 100 денари во неделата. Грав, компир... толку. И некој нешто ако помогне. Ако треба да купам нешто плус, не стига. Еве кога се разболе ќеркичката, морав да и купам сируп па до крај на месецот едвај прогуравме. За јадење немавме, за основни работи. 

15.
Во фабриката кај што работам како контролор ме викнаа после работно време да ја проверам машината. Иако им кажав дека јас не сум стручна за тие машини, тие ми наредија дека морам јас да извршам контрола. Така и се случи да ја изгубам раката. Не знам колку операции направив. Ми ветуваа дека сите трошоци ќе ги покријат, а еве една година помина ништо ми немаат покриено од трошоците. Јас останав без една рака. Не сакав да ги тужам зашто ми ветуваа сè и сешто а и сакав да ја зачувам работата. Каде другде ќе ме примат да работам како инвалид? Ме тераа да потпишам документ дека јас самата сум виновна за несреќата и дека сум ја ставила раката во машината поради љубопитност.

SHQIP translated by Dzejlan Veliu 

15 Horror tregime nga grra punëtore - Kristina Bozhurska

Fillova të arkivoj dëshmi nga gratë punëtore në vitin 2015 dhe ai proces ende është në vazhdim. Përveç arkivimit të teksteve gazetare dhe deklaratave online, gjithashtu shënova të gjitha dëshmitë që gratë mi treguan gojarisht ose në mesazhe private në mënyrë anonime. Shumica e dëshmive janë nga qyteti im i lindjes, Kumanova, ku ekziston industri veçanërisht e zhvilluar këpucësh dhe tekstili, një industri ku kushtet e punës janë më çnjerëzore. Dëshmitë e zgjedhura në këtë libër janë nga gratë që punojnë në kompani të ndryshme private në punë të ndryshme, por ku nuk egziston ligji, por shfrytëzimi grabitqar dhe gara e paskrupullt për fitim. Në një mjedis të tillë të pamëshirshëm lokal, gratë që punojnë janë gjithashtu të ngarkuara me pritje patriarkale, pasiguri materiale dhe padrejtësi. Përmes këtij libri përpiqem t'u jap vizibilitet dhe hapësirë grave që punojnë, ku zëri i tyre nuk do të humbasë në boshllëk, por do të jehojë si një jehonë.
- Kristina Bozhurska

1.
Ndodh që ne të punojmë për javë të tëra pa ndonjë ditë të lirë të javës dhe kurrë nuk e dimë paraprakisht apo do të punojmë të Dielën ose jo. Në fund të së Shtunës, ata thjesht na thonë "Ejani në punë nesër". Ata nuk na pyesin apo mundemi, apo jemi të lodhur, apo mund të durojmë me atë ritëm. Ka shumë incidente të tilla, por këtu do t'ju tregoj gjënë e fundit që më ka ndodhur. Të Shtunën na thanë të ktheheshim në punë të Dielën, por ata na thanë se do të mbaronim së shpejti, do të ishim gati deri në orën 15 të pasdites dhe do të mund të shkonim në shtëpi. Dhe kështu të Dielën, të gjithë erdhëm në punë, ishte ora 15 pasdite kur filluam të bëhemi gati për të shkuar në shtëpi, erdhi shefi dhe filloi të na thërrasë të gjithëve që të kthehemi në vendet tona, sepse kishte edhe shumë punë për të bërë. Kur filluam të ankohemi, se ai na premtoi se do të mbaronim deri në orën tre dhe se të gjithë kemi familje dhe duam të kemi të paktën një ditë pushim për të parë fëmijët tanë dhe shtëpinë tonë, shefi na kërcënoi se nuk duhet të largohen derisa të përfundojë puna, dhe se kush dëshiron të largohet, do ti zbritet nga paga. Të gjithë punëtoret ulën kokën dhe u kthyen në vendet e tyre të punës, sepse askush nuk dëshiron të privohet nga 8000 denarë që i merr.

2. 
Në fabrikën ku unë punoj, nuk ka zbatim të ligjit për mbrojtje në punë. Ne ngjisim këpucë, por nuk kemi mbrojtje, drejtpërdrejt e thithim ngjitësin. Si rezultat, u bëra alergjik ndaj ngjitësit dhe zhvillova bronkit kronik. Ne punojmë të Shtunave dhe shpesh edhe të Djelave, pa njoftim paraprak. Ndodh që të punojmë edhe nga një muaji pa një ditë pushimi, natyrisht pa shtesë. Gratë nuk duhet të mungojnë në punë kur janë të sëmura, madje unë shkoj në punë edhe kur kam ethe. Mund të mungoni nëse rëndë sëmureni, aq të sëmurë sa nuk mund të lëvizni. Një nga koleget e mia kur mbeti shtatëzënë, nuk e këthyen në punë kur i mbaroi shtatëzënia. 

3. 
Kur punoja në fabrikë tekstili, nuk më paguanin me muaj. Kur ishte e qartë që fabrika do të mbyllej, ata na dhanë rroba në vend të parave. Kështu që, për të marrë paratë tona ne duhet t'i shisnim vetë rrobat... Dhe shefi vazhdonte të bërtiste, duke thënë se ne jemi të qelbura dhe fyerje të tjera të ngjashme. Por askush nuk mundeshte të i përgjigjej, sepse është e vështirë të gjesh punë tjetër.

4.
Një kompani nga Shkupi hapi dyqan të pajisjeve kompjuterike në Kumanovë dhe disa muaj më parë me lidhje të forta unë arrita të marr punën - shitëse. Para se dyqani të fillonte të punonte, një muaj para hapjes, së bashku me një vajzë tjetër që ishte e punësuar me mua, rregulluam dyqanin për një muaj të tërë, e pastruam i fshimë dritaret, importuam mallra, shkruajtëm çmime për sendet, i rënditëm. Ndonjëherë mbeteshim në dyqan edhe nga 12 orë në ditë. Dhe kështu për një muaj të tërë ne pajisëm dhe rregulluam të gjithë dyqanin, por nuk morëm asnjë denar për këtë punë. Në rregull i thamë vetes, ende nuk kanë qarkullim, nuk kanë filluar me punën, do të na paguajnë muajin tjetër. Muajin e dytë kemi punuar me kohë të plotë, të pa raportuar, por gjithsesi të lumtura që kemi punë. Erdhi muaji i tretë, përsëri asgjë nga pagesa. Kur kaloi kaq shumë kohë pa na paguar asgjë, ne u rebeluam dhe e pyetëm pronarin kur do të na paguante, dhe ai u përgjigj se nuk ishte i kënaqur me xhiron dhe do ta mbyllte dyqanin dhe se nuk kishte para për të na paguar. Nëse duam mund të marrnim diçka nga malli që ai shet si kompensim. Unë morra një laptop dhe një aparat fotografik dixhital, ndërsa kolegja tjetër vendosi të priste te paguante sepse normalisht ajo kishte nevojë për para. Në fund, kolegja ime mbeti pa asgjë, sepse pronari nuk ia dha paratë dhe për ta bërë tragjedinë më të madhe, kompjuteri që mora në këmbim ishte i prishur. 

5.
Puna ime e parë pas diplomimit ishte në dyqan bastesh. Unë kam qenë e punësuar si operator kompjuteri. Punëdhënësi im më paguante kontribute për sigurime shëndetësore dhe pensionale, por vetëm me kohë të pjesshme - 4 orë, edhe pse punoja me kohë të plotë. Si pasojë, kam marrë gjysmën e pagës. Ky informacion nuk më ishte komunikuar gjatë punësimit. Për ta bërë tragjedinë edhe më të madhe, pjesën tjetër të pagës e mernim vetëm kur bastorja sportive kishte të ardhura më të mëdha nga shpenzimet. Atëherë pagën e mernim direkt nga arka. Problemi ishte se për disa muaj me radhë ne ishim në një deficit të thellë dhe nuk mund të arrinim pjesën tjetër të pagës. Një muaj pasi e lashë punën, shkoja çdo ditë në bastore për ti marrë pjesët e mbetura të pagave. 

6. 
Pagën e merja nëpërmjet bankës, sepse minimumi prej 9600 denarë duhet të kalojë përmes banke, por unë marr një pagë prej 6000 denarë, dhe pjesën tjetër e kthej. Ne gjithashtu të gjithë e kthejmë K-15, e nxjerrim nga banka dhe e këthejmë. Orari i punës është i siguruar për 6 orë, por ne punojmë me kohë të plotë, dhe nëse është e nevojshme edhe gjithë ditën. Ne rregullojmë ndërrimet nga sot për nesër.

7.
Unë punoj në dyqan sanduiçësh, vetëm tani jam shtatzënë. Ne nuk kemi pushim, ne kthejmë K-15, ne punojmë për një rrogë të mjerueshme dhe kemi vetëm 2 ditë pushim në muaj. Ne punojmë 250 orë në muaj, ndërsa duhet  40 orë në javë. A mos të përmend që nuk kemi ndonjë kusht, në dimër ftohtë, në verë nxehtë.

8.
Pas diplomimit gjeta punë në një butik për veshje të grave. Kjo kompani më tha kushtet e sakta të punës siç ishin, por meqenëse nuk kisha zgjedhje tjetër, e pranova punën. Pagat na janë dërguar në kohë dhe kontributet e mia janë paguar me kohë të plotë. Sidoqoftë, të drejtat e mia të punës u shkelën në pjesën për trajnim të papaguar për një muaj në Shkup, që do të thotë se isha me një shpenzim të madh dhe një minus të madh me udhëtim ditor nga Kumanova në Shkup për të punuar për një muaj pa asnjë kompensim. Më vonë zbulova se nuk isha regjistruar me fakultet si nëpunës shitjesh por si rrobaqepëse. Derisa isha duke punuar atje, na u mohua mundësia për drekë dhe për të pushuar gjatë ditës së punës, dhe si në shumë qendra tregëtare të tjera, ne nuk kishim karrige dhe nuk mund të uleshim gjatë tetë orëve të punës. Tani po kërkoj punë, por meqenëse ndërkohë jam bërë nënë, e drejta e njeriut për qasje të barabartë në punë po më shkelet, në çdo intervistë të gjithë punëdhënësit kërkojnë vajza të pamartuara pa fëmijë.

9. 
Pikërisht në moshën 59 vjeç, u detyrova të gjej punë, sepse dështoi kompania ku punoja. Meqenëse isha mjaft e moshuar për të gjetur punë me profesion, sipas diplomës universitare që kam, më duhej të gjeja çfarë të jetë dhe kështu në atë moshë fillova të mësoj zanat. U punësova në një kompani këpucësh. Po flas për ditën e parë të punës, por të them të drejtën, të gjitha ditët e tjera ishin të njëjtat. Ulem në tryezë përballë një gruaje të re, gjysmën e moshës sime, nga e cila duhet të mësoj zanat. Hyn organizatorja (ky është emri i personit në zanat i cili, sipas statusit, është menjëherë pas pronarit, dhe i cili ndër të tjera, është i ngarkuar me futjen e frikës, fyerjes, poshtërimit dhe të gjitha gjërave çnjerëzore që nuk duhet të i ndodh askujt) dhe thotë: “Lopë, ju keni ngritur përsëri kokën! Kokat poshtë, eja punoni, zërin mos ua dëgjoj.” Thashë me vete, uau, ua, ku erdha sinqerisht të fitoj. Pas organizatores hyri një vajzë 11-vjeçare, ec e sigurt dhe me guxim midis masave na thotë: “Dele, poshtë kokët, nëna ime deri kur do tju paguajë kot. Do shiqoni unë ku do vij”. Që nga dita e parë u bë e qartë për mua ku erdha. Ditët kalonin dhe ne vazhdonim të ishim patat dhe lopët çdo ditë. Dhe çdo ditë ishte e njëjtë, e mbushur me frikën e humbjes së asaj qindarke të mallkuar që të nevojitet. Meqenëse unë jam rebel nga natyra, dhe në punën time të mëparshme kam mbrojtur punëtorët, i kam mësuar gratë të mos e durojnë atë. Kështu, disa prej tyre duke më përfshirë edhe mua, u ngjitëm në shkallët e vlerësuara që të çojnë në dhomat e pronarit për të treguar historinë e problemeve me organizatoren. Ne i treguam problemet, por të nesërmen ishte ferr. Pronari i gjithë i fryrë, mblodhi 50 gratë dhe na tha se askush nuk duhet të ngjitej nëpër shkallë për t'u ankuar. Nëse nuk ju pëlqen ja ku janë dyert- na tha. Dhe ndëshkimet për mosdisiplinim ishin 10 deri në 20 përqind të pagës fatkeqe. Të gjithë ulën kokët dhe u ulën. Vetëm zhurma e zumbës (zumba është një mjet që përdoret për të bërë modele në lëkurë), dhe çekanit mund të dëgjoheshin në sallë  Dhe e gjithë kjo për shtatë, tetë dhe më së shumti nëntë mijë denarë, nga 7 të mëngjesit deri në 17 pasdite. Të shtunat dhe pushimet janë të detyrueshme, dhe të dielat shumë shpesh. 

Që atëherë, unë i urreja mëngjeset dhe lindjen e diellit sepse duhej të shkoja në punë. Dhe kështu çdo ditë pa përjashtim. Kam mbajtur një barrë në zemrën time, kam mbajtur në shpirtin tim një dhimbje më të madhe se të gjitha në këtë botë, sepse unë pushova së qeni njeri. Kam humbur krenarinë, guximin dhe gëzimin ma morrën. Ata më morën gjithçka, unë kisha vetëm 9000 denarë. Dhe kështu vazhdoj tre vjet. Shëndeti im u përkeqësua, melankolia në shpirtin tim u bë më e madhe se unë. Vazhdova edhe pak të shkoj te pronari që të bëj këpuce, kam punuar me këmbët e të tjerëve, me duart e të tjerëve. Dhe ditën e fundit kur edhe këmbët e të tjerëve nuk mund të ecnin më, unë qëndrova në shtëpi dhe thashë jo, nuk shkoj më. 
Kaq vlejnë nëntë mijë denarë nga pronari i një fabrike këpucësh.

10.
Këtu te ne nuk ka kohë për pushim. Kështu që ne punojmë si elefantë, hamë me njërën dorë dhe punojmë me dorën tjetër, disa here  ushqimin na e hanë shoferët. Në përgjithësi nuk ka kohë për drekë. Orët e punës mos I  përmendim, të gjithë ne punojmë të paktën 192 orë në muaj, dhe të gjithë kemi  kontratë paushallë, me të cilën marrim gjysmëm në dorë dhe pagën minimale në  bankë. Plus, ne qëndrojmë jashtë orarit të punës çdo ditë, ndërrimet e natës dhe pushimet nuk raportohen farre. Punohet 24/7 dhe të mos I përmend ngacmimet dhe çrregullimet të ngjashme mendore nga autoritetet.

11.
Unë punoj si infermiere e dializës në mënyrë private. Një vjet ne punojmë  pa mjek, megjithëse është e detyrueshme të kemi mjek. Nëse ka ndonjë ndërlikim ose dikush shembet, duhet të telefonoj për të shpjeguar se çfarë ka ndodhur dhe ata më japin udhëzime, dhe deri atëherë unë mund ta humbas pacientin. Nëse reagoj vetë dhe përpiqem ta ndihmoj pacientin, atëherë unë do të humbas punën time sepse nuk I kam kërkuar në telefon.  Është një stres dhe presion i madh. Tani jam shtatzënë dhe megjithëse se gratë shtatzëna nuk lejohen të punojnë në një dhomë pozitive, spitali nuk kujdeset për këtë. Unë punoj 12 orë në ditë, nga e hëna deri të mërkurën, ndërsa në librin për regjistrime shkruajmë se punojmë nga e hëna deri të premte nga ora 8 deri në 14:30 ose 15. 

Në verë na dërgojnë për të punuar në qytete të tjera, orë shtesë që nuk paguhen. Unë nuk i shoh fëmijët fare të hënën, të martën dhe të mërkurën, jam në punë nga ora 8 deri në 8. Edhe transporti është një problem për mua, nuk ka asnjë transport privat për t'u kthyer në shtëpi në mbrëmje, unë nuk jetoj afër punës. Vetë unë duhet të e menaxhoj transportin. Atyre në spital ia tregova problemin, por ata nuk u interesuan.. Stafi nuk duhet të ankohet ose të raportojë në inspektim sepse kanë frikë se spitali do të mbydhet dhe se do ta hubmasin punën. 

12.
Jam e punësuar në një fabrikë ku punojmë në tre ndërrime. Ne rregullojmë ndërrimet nga sot për nesër, nuk dihet se kur do të kemi ditë pushimi, mesditë ose mëngjes. Ne punojmë më shumë se tetë orë në ditë, fundjava dhe pushime, por kurrë nuk paguhemi ekstra për këtë. Ata na vendosin 9600 denarë në llogarinë tonë bankare, por ne e kthejmë një pjesë dhe na mbetet 6000 denarë paga.

13.
Kam punuar në një fabrikë këpucësh që përdorte mbeturina nga materialet me të cilat kemi punuar, lëkura/thembra lëkure dhe mbeturina të tjera si lëndë djegëse për ngrohje. Ne kemi punuar çdo të shtunë, por ato orë pune nuk janë regjistruar në asnjë mënyrë, kështu që praktikisht kemi punuar 47 orë në javë. Ne kemi punuar në temperatura të ulëta dhe u detyruam të punojmë të veshura me disa shtresa rrobash, pallto, ndërsa ishim të mbuluara edhe me qebe.
Në vendin e punës ku jam tani, gjithashtu në industrinë e këpucëve, ne punojmë përsëri 47 orë në javë - duke punuar 5 ditë nga 8 orë, plus 7 orë të shtunave. K-15 të gjithë morëm vetëm 50%. 

14. 
Çfarë mund tju them? Vuajmë nga mëngjesi deri në natë. Na paguajnë nga 100 deri në 150 euro, dhe punojmë në fundjavë dhe pushime. Ne nuk kemi të drejtë të ankohemi. Duam të ankohemi, por na thonë "Nëse nuk të pëlqen, shko!" Dhe ku do të shkojmë?  Kemi fatura për pagese, kemi fëmijë, të gjitha llojet e shpenzimeve. As nuk kemi para të mjaftueshme që fëmijëve ti blejmë këpucë të reja, ose çizma për dimër. Për momentin, shkolla e fëmijëve të mi po organizon një ekskursion, por ata nuk do të shkojnë, nuk mund ta përballoj atë. Jetojmë me 100 denarë në ditë. Fasule, patate ... kaq. Ndonjëherë dikush na ndihmon.  Nëse duhet të blej diçka plus, nuk mjaftojnë paratë. Vajza ime sapo u sëmur. Duhet t'i blija ilaçet e saj, mezi mbijetuam deri në fund të muajit. As nuk mund të blenim ushqimin themelor.

15.
Në fabrikën ku punoj si kontrolluese, u thirra për të kontrolluar makinerinë pas orarit të punës. Edhe pse u thashë se nuk isha ekspert i atyre makinerive, ata më thanë se duhej të i kontrolloja. Kështu e humba krahun. Nuk e di sa operacione kam bërë. Ata më premtuan se do të mbulonin të gjitha shpenzimet,  ka kaluar një vit dhe ata nuk kanë mbuluar asgjë nga shpenzimet e mia. Unë mbeta pa një dorë. Nuk doja t’i padisja sepse më premtuan gjithçka dhe unë doja ta mbaja punën. Ku tjetër do të punësohesha si person me aftësi të kufizuara? Unë u detyrova të nënshkruaj një dokument se unë isha fajtore për aksidentin dhe se dorën e kam vënduar në makinë prej kuriozitetit.

RROMANI translated by Almira Fasljii Muarem

15 Horor prikazne taro Romnja so kerena buti - Kristina Bozhurska 

Počmingjum te arhivirinav prikazne taro romnja so kerena buti taro 2015 berš thaj odova proces panda trajnela. Pokraj o arhiviribe taro novinarsko tekstija hem onlajn pišiba, agjar da primetingjum sa o lafija so o romane djuvlja vakerge mange usno ili ko privatno porake, anonimno. Majbuter taro storie tane taro mlo bijando than, Kumanovo, kote so isi but razvimi kundrengiri thaj tekstilno industrija, industrija kaj so e bukjakere uslovija tane nehumana. O prikazne kola so si selektirime ko akava lil tane taro romnja so kerena buti ko različno privatno firme taro razno rabotno pozicije kote so o zakono na važinela, nego i predatorsko eksploatacija hem bezkorpulozno trka bašo profit. 
Ki asavki lokalno našukar sredina, o romnja so kerena buti tane majbuter optovarime e patrijahalno ekspektacije, materijalno nesigurnost thaj bizo prava. Ko akava lil me ka probinav te dav len vidlivost hem than e romnjenge so kerena buti kaj so lengoro glaso nane te ovel našundo, nego ka šunel pe ehoja. 
- Kristina Božurska

1. 
Isi dive kaj so keraja buti nedelenca bizo jek slobodno dive ki celo nedela thaj nikad na djanaja dali ka kera buti ki nedela ili na. Ko krajo tari sabota vakerena amenge, “Aven tajsa ki buti”, ni na pučena amen dali šhaj, dali sijam umorna, dali šhaj te ikera akava tempo. Isi but asavke bukja, ama ajde ka vakerav tumengje o posledno nešto so ulo mange. Ki sabota vakergje amenge te ava palem ki nedela, ama vakergje amenge kaj ka završina sigate, deka dji ko trin ka ova gotova hem ka šhaj te dja amenge khere. Hem agjar sarine geljam ki buti ki nedela, alo 3, thaj keda počmingjam te spremina amen te dja amenge khere, ali i šefica thaj počmingja te vikinel amenge te irana amen ko amare thana, kaj isi panda but buti te završinel pe. Keda počmingjam te bunina amen, kaj vakergje amenge deka ka završina dji ko trin o saati thaj kaj sare isi amen familije khere thaj kaj mangaja bar jek slobodno dive te dikha amare čhaven, e khere, i šefica zakaningja pes amenge deka našti te dja amenge sa dji na završinaja amari buti, a koj mangela te djal peske, ka čhinen lenge tari plata. Sa o djuvlja tejrargje pe šere thaj irangje pe ko pe thana, soske nikoj na mangela te čhinen lendar tari plata so lena ki suma tari 8000 denarija. 

2. 
Ki fabrika kaj so kerava buti nane nisavo pazibe ko zakon baši zaštita ki buti. Lepinaja kundre, ama nane amen nisavi zaštita, o lepako dišinaja le direktno. Počmingje te oven man alergije taro lepako, thaj astargjum hronično bronhtis. Keraja buti ki sabota, a često da keraja buti ki nedela bizo te vakeren amenge ko vreme. Ovela da nekad te kera buti jek masek bizo jek slobodno dive, bizi doplata normalno. O romnja koga i nasvale na sminjen te na aven ki buti, man keda isi man temperatura mora te djav ki buti. Šhaj ma te dja ki buti edino te sijan but nasvali, doborom nasvali so ka našti te mrdine. Jek mli koleška ačhili khamni, thaj ked završingja lake o trudničko na irangje la ki buti. 

3. 
Keda kerava sine buti ki konfekcisko fabrika, amen masekoncar na liljam plata. Ko krajo sine amenge jasno kaj ka phanen i fabrika, thaj namesto pare, dingje amen šheja te bi šhaj amen da te ikala disavo denari bikibaja o šheja. O gazda stalno pištinela sine upri amende, vakerela sine amenge kaj khandaja thaj so na. Nikoj na smijnela sine te vakerel ništo, soske pharo i te arakhe javer buti. 

4.
Jek firma taro Skopje phravgja prodavnica baši kompjutersko galanterija ko Kumanovo, thaj nekobor masekija pred o phravibe, preku bare vrske uspengjum te khuvav ki buti - prodavačka. Pred te počminel o dukjani bukjajam jek masek pred te phravel pe, zaedno panda jekhe čhijaja koja sine vrabotimi manca, celo masek sredinaja sine o dukjani, čistinaja sine, kosaja sine o djamija, anaja sine roba, pišinaja sine o cene ko bukja, redinaja sine, ponekogaš celo 12 saatija ko dive. Hem agjar celo masek, opremingjam he m sredingjam celo dukjana, ama bašo odova na liljam ni jek denari. Hajde, vakergjam šhaj panda nane len promet, na počmingje te keren buti, ka platinen amenge ko javer masek. O dujto masek kergjam buti bi prijavime, ama bahtale kaj barem isi amen buti. Alo o trinto masek da, pak ništo na platingje amenge. Keda naklja odobor vreme bizo te platinen amenge, počmingjam te bunina amen hem pučljum e gazda keda ka platinel amenge, irangja amenge kaj nane zadovolno e prometeja hem deka ka phanel i dukjana hem kaj nane le pare te platinel amen. Ako mangaja šhaj te la nešto tari roba koja biknen sar jek forma kompenzacija. Me leljum laptop hem digitalno aparati, a e javera koleška platingja soske valjanena lake sine pare. Ko krajo, i koleška ačhili bizo ništo,  soske o gazda na muklja lake o pare, a me, da bi i tragedija ovel pobari, o kompjuteri so leljum sine rumimo. 

5.
Mi prvo buti palo diplomiribe sine mange ki kladilnica. Sium sine vrabotimi sar kompjutersko operator. O gazda platinela sine mange o zdravstvo thaj o penzisko, ama samo ko ekvaš rabotno vreme - 4 saatija, ako kerava sine buti celo rabotno vreme. Pored odova, lava sine pola plata. Akala informacije na sine mange vakerde keda počmingjum te kerav buti. Da bi oven o bukja po lošna, o javer delo tari plata samo keda i kladilnica sine ko pobaro profit nego zaguba. Togaš i plata laja sine direktno tari kasa. O problemi sine so nekobor masekija sijam sine ko baro minus hem našti sine te la o javer delo tari plata. Jek masek hem nekobor dive, me svako dive djava sine ki kladilnica te bi lav mange o resto tari plata. 

6.
Me i plata lava tari banka, soske o minimalco taro 9600 denarija mora te nakhen tari banka, ama me lava 6000 plata, a o javer iranava. O K-15 iranaja, ikavaja le tari banka hem legaraja le. Osigurime sijan ko 6 saatija, a keraja celo rabotno vreme, a ako valjani p ocelo dive keraja buti. O smene dogovrinaja len svako dive. 

7.
Kerava buti ki sendvičara, ama akana sijum ko trudničko. Nane amen pauze, iranaja o K-15, keraja buti baši mizerno plata, a ko jek masek isi amen samo 2 slobodno dive. Keraja buti ponekad 250 saatija ki nedela, a valjani te kera 40. Ma te kerav lafi so nane amen nisave uslovija, ko jeven šudro, a nilaeske baro tatipe. 

8.
Palo diplomiribe, arakljum buti ko butiko bašo djuvljane šheja. Akaja kompanija vakerga mange save tane o realno uslovija keda vrabotingje man, ama na sine man izbor, morandiljum te prifatinav. O plate dena sine ko vreme thaj o pridonesija bašo polno rabotno vreme sine platime. Ama ipak mle rabotničko pravija sine phagle ko delo baši neplateno obuka taro jek masek ko Skopje, a odoleja me sium sine ko baro trošako hem minus soske svako dive putujnava sine taro Kumanovo ko Skopje te kerav celo masek buti bizo jek denari. Palo odova doznangjum kaj na sium prijavimi fakulteteja sar referenti baši prodažba, nego sar šivačka. Sa dji kerava sine buti odori, ola na mukena amen sine te ovel amen pauza thaj vreme te ha ručko za vreme bašo rabotno dive, hem sar ko pobuter prodavnice, amende da na sine a men stolicam hem našti sine te beša 8 saatija. Akana rodava buti, ama u megjuvreme bijangjum čhavo, hem akana mo pravo te kerav buti tano phaglo soske sa o gazdija rodena romni so nane ko brako hem nane la čhave

9. 
Ko tačno 59 berša, me morandiljum te rodav buti soske i firma kaj so kerava sine buti phanlili. Soske sijum sine phuri te rodav buti tari mli struka, spored i fakultetsko diploma so isi ma, me morandiljum te arakhav bilo so te kerav buti, thaj agjar odlučingjum ko odola berša te sikljovav zanati. Počmingjum te kerav buti ki jek firma so kerela kundre. Kerava lafi bukvalno bašo prvo dive ki buti, ama bašo čačipe, svako aver dive sine isto. Bešava ki masa, karši jek terni romni, soj tani ekvaš poterni mandar, kastar so me valjani te sikljovav zanati. Khuvela i majstorica (ko zanati agjar vikinela pe i manušni koja spored o status tani odma palo gazda, hem maškar o avera bukja, tani zadolžimi te daravkerel e bukjarnen, te vredjinel, te peravel nekas hem te kerel bukja so nikoj na zaslužinela), hem vakergja: “Guruvnjalen, palem li vazdingjen tumare šere! Teljaren tumare šero, ajde keren buti, tumaro glaso ma te šhunav!” Vakergjum mange, lele, kaj aljum te kerav buti. Pali majstorica, khuvgja jek čhaj, sine la 11 berš, phirela barikane maškar o astalija thaj vakerel: “Buznjalen, tejraren tumare šere, dji keda mi daj ka platinel tumen bašo ništo. Ka dikhen ked ka avav tumenge me!”.
Več taro prvo dine sine mange jasno kaj aljum. O dive nakhen sine, a amen svako dive sijam sine guske thaj guruvnja. Thaj svako dive sine isto, pherdo daraja ma te našave odoja pusto para so valjanela tuke. Soske me sium prirodno buntovniko, a ko javer than kaj so kerava sine buti, uvek braninava sine e rabotnikon, sikavav sine e romnjen ma te trpinen odova. Thaj agjar nekobor romnja, thaj me, cidingjam ko skale so legarena ko kancelarije taro gazda, te vakera o muke so dikaja tari majstorica. Vakergjam amare muke, ali odoleske o tajsutno dive sine pekol. O gazda khedingja sa e 50 romnjen hem vakergja kaj nikoj na smijnel te ukljol ko skale naupre te žalinel pe. Ako na sviginela pe tumenge, ake kaj o udara vakergja amenge. A o kazne baši nedisciplina sine 10 dji ko 20 procentija tari mizerno plata. Sarine tejrarge po šero thaj bešle ko pe thana. Ki hala šunela pe sine samo i zumba thaj o čekiči (zumba tano alati so kerel o šare ki koža. Hem sa odova keraja bašo evta, ofto, najbut enja hiljade denarija, često ko nedele da keraja buti. Tegani počmingjum te mrzinav o sabaj thaj o kham so takjarela amen, soske mora sine te djav ki buti. Thaj agjar sine svako dive, bizo isklučok. Legarava sine pharipe ko mo vilo, ki mi duša sine man duk pobari taro sa o phuvja ko akava sveto, soske prekingjum te ovav manuš. Našavgjum mi gordost, mi hrabtost, lile mandar mi radost. Sa lile mandar. Sine man samo 9000 denarija. Thaj agjar trin berša. Mo sastipe pelo, o tovar ki duša ulo po baro mandar. Panda hari djava sine ko gazda te kerav kundre, javere prencar, javere vastencar kerava sine buti. Thaj o posledno dive, čak ni o javera pre našti sine te phiren, vakergjum na, na djava više. Eke kobor tano o enja hiljade denarija vredinena taro gazda so isi le fabrika kundrenge. 

10. 
Akate ki amende, ked i vreme baši pauza nane nikoj. Znači keraja buti sar slonija, jeke vasteja keraja buti, a javeraja keraja buti, nekad slučinela pes da o šoferija te han amaro maro. Vreme ručkoske u globala nane. A o rabotno saatija na valjani ni te spomnina len, sare keraja minimum 192 saatija ko masek. A sare sijam ko paušalno dogovirja, kaj so i plata laja ko vas, a o minimalco ki banka. Plus, ačhovaja stalno preku vremeno, nokjno smene, praznikija nikad nane prijavime. Kera buti 24-7, a ma te kerav lafi bašo maltretiribe thaj slično psihičko maltretiribe taro šefija. 

11.
Kerava buti sar medicinsko sestra ki dijaliza ko privatno. Jek berš keraja buti bizo doktroi, ako i zadolžitelno te ovel doktori da. Ako isi nesave komplikacije, ili ako nekoj kolabirinela, me mora te javinav ma ko telefoni te objasninav so ulo, thaj odothar te den amen instrukcije, a dji togaš šhaj te merel o pacienti, ako me reagirinav korkori, thaj probinav te pomožinav e paciente, ka našavav i buti, soske na javingjum ma ko telefoni. Odova i baro stres hem pritisok. Momentalno sium khamni, hem iako o trudnice na smijnen te keren buti ki pozitivno sala, ki bolnica nane len gajle. Kerav buti 12 saatija ko dive, taro ponedelnik dji ki sreda, a ko lil pišinaja kaj keraja buti taro ponedelnik dji ko petok taro 8 dji ko 14:30 ili 15. 
Nilaeske pratinena amen te kera buti ko javer gradija da, ekstra saatija so nane platime. Me ponedelnik, vtornik thaj sreda na dikhava me čhaven, ki buti sium taro 8 dji ko 8. Thaj o prevoz mange problemi, rakjate nane privatno prevoz te iranav ma khere, a na živinava baš paše dji ki buti. Mora te snajdinava ma bašo transport. Me odova vakergjum e bolnicake, ama lenge nane gajle. O personali na smijnel te žalinel pe ili te prijavinel len ki inspekcija soske darana ma te phanel pe i bolnica thaj te ačhoven bizi buti. 

12.
Kerava buti ki fabrika kaj so keraja buti ko trin smene. O smene dogovorinaja len svako dive, na djanela pe koga ka ovel tu slobodno dive, palo ručko, sabajle. Keraja buti poviše taro ovto saatija ko dive, vikendija, praznikija nikad nane platime. Ki banka mukena amenge 9600 denarija, ama lendar iranaja pare thaj ačhona amenge samo 6000 denarija plata. 

13.
Kerava sine buti ki fabrika bašo kundre kaj so takjaribaske koristinen sine gjubra taro materijalija kola so keraja sine buti lencar sar koža, gjonija, thaj javera materijalija. Svako sabota keraja buti, samo so i sabota nigde na pišinela la, ustvari keraja buti 47 saatija ki nedela. Keraja sine buti ko šudro, morandilam te kera buti uravde nekobor šeja, jakne, učharde kebencar. Ki buti kaj so kerava buti akana, isto ki fabrika bašo kundre, keraja buti isto 47 saatija ki nedela, keraja buti 5 dive po 8 saatija plus sabota 7 saatija. Taro K-15 leljam samo 50%. 

14.
So te vakerav tumegje, mučime taro sabaj dji rakjate. Platinena amen taro 6000 dji ko 9000 denarija maksimum, keraja buti ko vikend, praznikija, nane amen pravo te žalina amen. Avela amenge te bunina amen, ama vakergje amenge, ako nae tumenge šukare, djan tumenge, hem kaj ka dja? Isi amen smetke te platina, čhave, trošakija. Nane amen ni patikenge ni čizmenge te kina e čhavenge. Eke akana tari škola organizirinena eskurzija, ama me čhave na ka šhaj te djan, soske man nane man te platinav. Živinaja 100 denarencar ki nedela. Gravo, kompiri...odobor. Thaj nekoj ako pomožinel amen. Ako valjani te kinav nešto plus, na resela. Eke, keda nasvalili mi tikni čhaj, morandilum te kinav šurupi, pa dji ko krajo taro masek edvaj nakhavgjam. Na sine amen hajbaske, bašo naj obično bukja. 

15.
Ki fabrika kaj so kerava buti sar kontrolori, vikingje ma palo rabotno vreme te proverinav i mašina. Ako me vakergjum lenge kaj me na sium stručno bašo odola mašine, ola naredingje mange kaj me mora te kerav odoja kontrola. Agjar me našalgjum movas. Nadjanav kobor operacije kergjum. Vakergje kaj ka platinen sa o trošakija, ake jek berš nakhlja, ništo na platingje. Me ačhiljum bizo vas. Na mangljum te tužinav len soske obečingje mange but bukja, a me mangljum te arakhav mi buti. Kaj ka priminen ma ko javer than te kerav buti sar invalidi? Terinen ma sine te potpišinav jek dokumenti kaj me sium korkori krivo bašo so ulo me vasteja hem deka čhivgjum mo vas ki mašina tari radoznalost.