Објавено на: 06.10.2021

Разговорот е направен во студиото на Ива Станковска на 11 март 2021 година во рамки на програмата PrivatePrint Meets и е дополнет на 30 август 2021 година, преку електронска комуникација. Ива Станковска зборува за своите искуства со првите самостојни изложби, за тоа што ѝ е предизвик додека создава, како и за нашата соработка на изложбата Incorporeal во рамки на нашето VR Studio.

Твојата последна самостојна изложба „Сè што е црвено е добро?“ се отвори во октомври 2020 година во Галеријата на Факултетот за ликовни уметности во Скопје, а летово беше поставена и во Центарот за култура во Струга. Да почнеме од неа.

Изложбата требаше да се случи на петок 13, на 13 март 2020 година и тогаш сè се затвори поради пандемијата. Па се одложи за октомври. Таа изложба беше спремна од претходно и веќе нејзиното поставување се одложуваше две години. Делата се работени по дипломирањето. Со нив сакав да го испровоцирам сето она најлошо што може да се случи, поаѓајќи од целата фамилијарна историја што ја имам.

Кога ја одбранив дипломската на факултет, почина татко ми со самоубиство. Буквално кога го земав новото ателје на првиот ден се случи тоа. И за мене тоа беше многу трауматично. Кога ги гледам тие слики сега, ми изгледа како јас да сум се... не знам како да објаснам. Тоа целото како сум го поминувала, како сум го сфатила, сите мои прашања, сè што сум мислела и не мислела во врска со тоа - сè е во тие слики, во тие идеи. 

Сакаш да кажеш дека во таа изложба се состои целиот тој емотивен процес низ којшто ти проаѓаше? Ненамерно?

Да, па да ненамерно. Она од што реално појдов е од просторот, сакав да го искористам просторот таков каков што е, сакав да биде баш просторна изложба конкретно за таа галеријата на ФЛУ. Делата, сами по себе се направени и произлегуваат од некој мој интерес за конкретните материјали. На пример, мене ми е интересно како од оваа страна хартијата нема никаква интеракција со алкохол, но од оваа има [покажува на хартијата за фискална каса, ленти обесени од плафонот на студиото, просторна инсталација "New plague, new studio, new rules“, 2020]. Тој интерес ме има однесено да работам слики и со замрзната боја. Но, од друга страна, се и оние слики што беа изложени на групната изложба „На работ“ во Акантус, што всушност буквално беа чистење. Јас отпосле сфатив зошто сум го правела тоа, само што ми требаше некој период да помине. 

Во делата работени за изложбата „Сè што е црвено е добро?“ ги користев традициите и суеверијата што ги има во моето семејство. Тоа се чудни традиции што се маскирани во некаква религија што произлегуваат од овие простори, како фрлање на глава од кокошка, такви чудни и морбидни работи со коишто јас претходно се немам соочено. И следејќи го генералниот концепт на рај, чистилиште и пекол, овие традиции ги вклопив во делата на изложбата. 

Дали споменатите семејни традиции и суеверија се дел од духовност, која сакаш да ја преведеш во твоето дело?

Не знам колку верувам јас во сето тоа, најверојатно не верувам. Но мене ми е интересно: зошто ние сето тоа го правиме? Како што некој се справува со тоа, со помош на фрлање глави од кокошки, јас се справувам на овој начин, како катарза, прочистување и затворање на еден период. Кога ја завршив изложбата, еден месец се чувствував како камен од мене да има паднато. 

Почнувам со некој материјал што ме интересира, на пример, ме интересира епоксидна смола. И мислам што сè можам да направам со епоксидна смола и колку брзо се суши, што можам да ставам друго во неа, и почнувам од нешто такво. Јас после тоа сфаќам што тој процес значел за мене.

А зошто црвената боја?

Црвената боја е единствено нешто што се повторува од факултет па наваму. Кога бев четврта година експериментирав на платна со огромен формат, правев сè на нив. Ги редев по не знам колку слоеви платна едно над друго, имаше хартии помеѓу, јутени вреќи, ги ставав надвор на снег ги сликав, оставив едно поголемо платно на снег две недели. И се обидов со сè и сешто, сите можни бои што можат да се купат во бои и лакови, бидејќи работам со фасадни бои. Единствено бојата што остануваше со ист интензитет, колку и да се меша што и да се прави со неа, беше црвената боја, сите други кога ќе ги измешаш станува кал. А црвената само се разводенува, не губи од интензитетот. Многу ми се допадна тој момент. 

Тоа што ми беше дипломската работа, беше истражување за случајноста. Дали можам да направам јас слика да биде случајна ама да ја направам јас? И сфатив дека тоа не може така да функционира, бидејќи сè додека имаш намера не може да биде случајно. Потоа кога го чистев ателјето, најлоните што беа послани под делото, всушност тоа излезе дека е таа слика што јас се обидував да ја направам. Сум ја направила, ама само затоа што не сум имала намера тој најлон да биде слика. Најлоните отпосле, по дипломската, ги изложив, а во моментот кога го спремав текстот за дипломската јас не знаев за нив. 

Дали создавањето на твоето дело има обреден карактер? Ни покажуваш процес на измачување на материјалот за да видиме, а претпоставувам да видиш и ти самата, колку тој може да издржи за да стане дело.

Повеќе сакав да видам што е максимумот на платното. Кај мене во гаража што ја користам како депо, има толку многу платна и толку тие на ништо не личат. Јас и кога ги изложувам не ги изложувам оптегнати, бидејќи не се работени така. Кога беа изложени на дипломската или беа фрлени на земја или на штафелај префрлени едно преку друго. Така биле работени, нема потреба да им се менува просторот. 

Имајќи ги предвид твоите досегашни искуства со просторни инсталации, можеш ли да го споредиш искуството со работа во виртуелен простор и во реален, преку изложбата “Incorporeal” реализирана во рамки на проектот VR Studio на PrivatePrint Studio?

И реалниот и виртуелниот простор нудат одлични можности, но си носат и свои уникатни предизвици. Во реалниот простор можеш да се појавиш без прецизна идеја за поставување и спонтано да го осмислиш просторот откако ќе го проучиш, што е и пожелно бидејќи секогаш има технички потешкотии поради коишто понекогаш мора да се смени поставката (ѕидови во кои не се кова, дупки, штекери, кабли, врати итн.). 

Во виртуелниот простор, пак, можеш од почеток да ги имаш целиот концепт и идеја за поставување и да добиеш совршено чист и едноставен израз без маскирање. Можеш да си играш со природните феномени и закони што за мене е супер кул. 

Идејата на VR Studio е тоа да биде соработнички проект. Изложбата се создава помеѓу уметникот, дизајнерот, кураторот, а делата не постојат надвор од виртуелниот простор. Како гледаш на овие можности на несекојдневна соработка? 

Мислам дека традиционалните техники секако ќе бидат тука уште долго, но технологијата што ја имаме денес, исто како и уметноста, е приказ на времето во кое живееме и треба добро да ја искористиме. No man is an island, така што се надевам дека ќе има повеќе вакви соработки. 

Кога работиш во реалниот простор, ги поставуваш делата директно таму и интервенираш во самиот простор. Зошто сакаш да го менуваш просторот?

Делумно е поради тоа што сакам да го трансформирам просторот. И кога станува збор за моја изложба и кога сум посетител на изложба, ме привлекува играта со просторот. Последниот пат кога бев Америка, во Гугенхајм на најгорниот кат, во просторија во којашто претходните години немаше ништо, само ѕид, имаше изложба "Synthetic Desert". Беше направена како просторија во просторија, звучно изолирана, кога ќе влезеш ги слушаш другите како дишат и тоа е тоа. Има мост, некое посебно сино светло и изгледа буквално пустина со пирамиди од сунѓер од сите страни. И ништо друго. 

Значи го менуваш просторот да ги сместиш гледачите на друго место?

Тоа е исто со тоа како едно дело изгледа во ателје и кога ќе се изложи во друг простор. Интересно ми е да го насочам гледачот како да го гледа делото и да го сместам во просторот на делото. 

Искуството и материјалот се исклучително битни, преку материјалот сакаш да го протнеш искуството. Кога зборуваш за музеите зборуваш за твоето искуство во нив. 

Тие две работи се најважни. Кога дојдов на факултет од средно уметничко, сфатив дека сите ние од средно уметничко сликаме исто, а сите други од различни средни училишта - различно. Активно работев на тоа да видам кој е мојот ракопис и да видам до каде можам да стигнам. На пример, имавме вежба некој акт, портрет, што и да е, јас ќе го направев тоа, ама во меѓувреме ќе направев уште десет други цртежи со маркери, сосема слободни. Или на пример на акт, сега моделот стои таму каде што стои, јас го цртам моделот, ама цртам и сè околу него, студентите, нивните карактери, клупите и сл. Потоа тоа стануваше се поголемо и поголемо, на крај на факултет беа тие големи платна, за после тоа да останат само црвени платна. 

Интересен процес на оддалечување, оддалечување и на крај целосно апстрахирање.

Тоа беше долг процес, којшто уште трае. Бидејќи уште тестирам до каде можам да стигнам. Некои мои колеги сè уште некако слично како да работат, како на факултет. Кога цртаат портрет, се гледаат мерките, точките на поставување се пак истите. Јас сакав да се тргнам од тоа. 

Нашата програма PrivatePrint Meets е насочена кон млади уметници коишто се на самиот почеток на својата кариера и коишто творат во нашиот локален контекст. Па, во таа насока би сакале да дознаеме како ти ја гледаш средината во којашто работиш, уметничката сцена каде што припаѓаш и позицијата на уметникот?

Многу работи не ми се допаѓаат, прво институциите не ти даваат никаде ништо да заковаш, никаква слобода, а од друга страна ти кажуваат дека си неинвентивен. Се откажав веќе од идејата да аплицирам на проекти... не ми е сфатливо како може од целиот процес на правење на изложба, сите буквално од шоферот, до хигиеничарката, до кој и да е, да бидат платени освен уметникот, бидејќи авторот ќе добие само како бесплатна промоција. Тој момент уште не можам да го сфатам.

--

Сите фотографии освен првата се направени и/или остапени од Ива Станковска.

PrivatePrintMeets е серија средби со млади уметници од С. Македонија и е дел од проектните активности на PrivatePrint финансирани од програмата Prince Claus Network Partnership.

VR Studio во 2021 година е кофинансирано од Министерството за култура на Северна Македонија и е овозможено преку активностите во серијата средби PrivatePrint Meets, финансирана преку Prince Claus Network Partnership Programme.