Автор: Сара Ахмед
Превод: Ива Димовска
Објавено на 30.12.2021

Преводот на есејот „Ориентации: насоки за квир феноменологија“ од Сара Ахмед се случува како резултат од работата на проектот на At an agle of 45º на Ивана Мирчевска, во издание на Приватен принт. И покрај тоа што Ивана во текот на своето истражување консултира и други автори и текстови, есејот на Ахмед е главниот теоретски материјал на кој таа [Ивана] ја гради својата уметничка хипотеза за гледање под агол од 45º. Аголот кој Ивана го предлага (како и насловот на книгата) произлегува токму од цитат од Мерло-Понти, кој Ахмед, меѓу другите, го користи во дефинирањето на насоките за квир читање на феноменологијата. И покрај тоа што истражувањето на Ивана не целосно ја користи теоријата на Ахмед во нејзината оригинална форма, сепак таа се задржува на клучните поими и концепти како: ориентации, хоризонти, перцепција, тела... Таа за своето истражување вели:

„Концептот на мојата прва книга произлегува од мојот уметнички ангажман со сликите во движење и се стреми кон нивното „преведување“ во поинаквата временост што ја предлага самиот медиум на книга. За потребите на ова истражување одлучив да се фокусирам кон материјалната функција на екранот како средство во практиките на ориентација, заштита и маскирање. Преку користењето со различни дигитални и аналогни технологии на визуелното (огледала, површини, екрани, тела), поставени како агенти на подвижни хоризонти, внатрешни и надворешни пејзажи, предлагам спекулативен и перформативен начин на гледање „Под агол од 45 степени“. Овој агол е лоциран во меѓупросторот на допирот и окото, телото и просторот, вертикалната и хоризонталната оска и неговата цел е да ја дестабилизира нормативната перцепција на читателот, односно да отвори простор за гледање поинаку од даденото.“ („Културен печат“ број 111)

Превод од англиски јазик: Ива Димовска, доктор по родови студии

Наслов на оригиналот: Sara Ahmed, "Orientations: Toward a Queer Phenomenology," објавен во GLQ: A Journal of Lesbian and Gay Studies,Volume 12, no. 4, pp. 543-574. Copyright 2006, Duke University Press. Сите права се задржани. Реобјавано со дозвола од сопственикот на авторските права Duke University Press. www.dukeupress.edu

Белешките можете да ги прочитате на крајот од есејот. Белешките од авторката се означени со бројки, а белешките од преведувачката со ѕвездички.

Преводот е поддржан од Prince Claus Fund for Culture and Development

Што значи да се биде ориентиран? Како успеваме да одржиме насока во свет кој добива нови форми во зависност од тоа на која страна ќе се свртиме? Ако знаеме каде сме, кога ќе се свртиме наваму или натаму, тогаш сме ориентирани. Сите имаме центри кои нè урамнотежуваат. Знаеме што да правиме за да стигнеме овде или онде. Да се биде ориентиран значи да се биде ориентиран кон одредени објекти, објекти кои ни помагаат да ја одредиме насоката. Тоа се објектите што ги препознаваме, така што кога се вртиме кон нив, знаеме на која страна сме свртени. Тие се групираат на површината и создаваат површина на која ние можеме да се групираме. Но различни објекти се групираат различно, создавајќи различни површини. Дали е важно кон што сме ориентирани? 

Мојот интерес за оваа општа тема за ориентацијата произлегува од интересот за конкретното прашање за сексуалната ориентација. Што значи кога сексуалноста се живее како ориентација? Дали е важно кон што или кон кого сме ориентирани кога станува збор за насоката на нашата желба? Ако ориентацијата се однесува на тоа како опстојуваме во просторот, тогаш можеби и сексуалната ориентација е поврзана со опстојувањето, со тоа како го населуваме просторот, или со кој или со што го населуваме просторот. Не може да се порекне дека квир географите ни ги покажаа начините на кои просторот може да добие сексуални димензии.¹ Ако го насочиме нашето внимание кон концептот на „ориентација“, тогаш можеме да ги проучиме сексуалните димензии на просторот, но и просторноста на сексуалната желба. Какво би било влијанието врз квир студиите, кога прашањето за ориентацијата на сексуалната ориентација би било поставено како феноменолошко прашање?

Овој есеј, тргнувајќи од поимот за ориентацијата, создава дијалог помеѓу квир студиите и феноменологијата. Во овој есеј, одговарам на прашањето за тоа како се формираат телата преку нивната насоченост кон објекти кои се пристапни, кои се на дофат во телесниот хоризонт. Ваквиот пристап црпи од мојот ангажман со феноменологијата, иако не е целосно феноменолошки, рефлектирајќи го сомнежот дека не постои нешто како „чиста“ квир феноменологија. Сепак, можеби ќе прашате, како што прашале и други, зошто започнувам со овој ангажман? Почнувам на овој начин делумно поради тоа што феноменологијата, развивајќи го аргументот дека свеста е секогаш насочена кон објектите и оттука секогаш e светска, ситуирана и отелотворена, ја користи ориентацијата како централен концепт. Имајќи го предвид ова, феноменологијата го нагласува проживеаното искуство на суштествувањето во едно тело, или она што Едмунд Хусерл го нарекува „живото тело“ (Leib).² Феноменологијата може да дејствува како извор на информации за квир студиите доколку ја нагласува важноста на проживеаното искуство, интенционалноста на свеста, значењето на блискоста и на она што е достапно, како и улогата на повторливите и вообичаени дејства во процесот на формирање тела и светови.

Квир феноменологијата може да ѝ се приближи на феноменологија не само преку интересот за концептот на ориентација во феноменологијата, туку и преку интересот за  ориентацијата на феноменологијата. Оттука, овој есеј го анализира значењето на објектите кои се појавуваат во феноменолошките дела како уреди за ориентација. Истовремено, ако се настрани,* феноменологијата резултира во квир феноменологија. Поинаку кажано, квир не воспоставува релација на екстериорност со она со кое доаѓа во контакт. Квир феноменологијата може да го лоцира настраното во феноменологијата и да ја искористи таа настраност за да стигне до поинакви аргументи. Феноменологија изобилува со настрани моменти, моменти на дезориентација, кои не се ограничени само на „интелектуалното искуство на нередот, туку го опфаќаат и животното искуство на замаеност и мачнина, кое е всушност свесност за нашата сопствена контингенција** и ужасот со кој таа нè исполнува.“³ Морис Мерло-Понти објаснува како овие моменти можат да се надминат, кога телата ќе се пренасочат за да „постанат вертикални“ во перспектива.⁴ Квир феноменологијата може да понуди поинаква ориентација кон таквите моменти, нудејќи радост и возбуда во ужасот.

Развивајќи ги основите на квир феноменологијата, ги користев делата на феминистичките истражувачи коишто стапиле во креативен и критички дијалог со феноменолошката традиција, кои сум должна да ги споменам. Оваа листа ги вклучува феминистичките филозофи на телото како Сандра Бартки, Џудит Батлер, Розалин Дипроз, Елизабет Грос, Ајрис Мерион Јанг и Гејл Вајс.⁵ Преку овој корпус дела, научив да размислувам не само за тоа како феноменологијата тргнува од поединечни телесни животи во носењето универзални заклучоци, но и кои се „креативните“ последици од ваквиот пристап, односно, што овој пристап ни дозволува да мислиме и да правиме. Феминистичките филозофи ни покажаа како општествените разлики се резултат на тоа како телата населуваат простори со други тела, истакнувајќи ги меѓутелесните аспекти на животот на една телесна целост.

Размислувајќи за ориентираната природа на таквите телесни целости, во овој есеј немам намера да понудам една форма која би требало да ја карактеризира квир феноменологијата. Оваа средба може да се замисли од сосема различни појдовни позиции. Впрочем, и квир студиите и феноменологијата се оформуваат низ разновидни интелектуални и политички истории, кои не можат да се стабилизираат како објекти кои потоа би можеле да бидат искористени за друга цел. Наместо тоа, поаѓам од концептот за ориентацијата и начините на кои тој е разработен во рамките на феноменологијата, тежнеејќи да го трансформирам самиот концепт во место за средба. Што ќе се случи ако тргнеме од оваа позиција?

Ориентации

Ако започнеме од позицијата на ориентациите, сфаќаме дека ориентациите се однесуваат на појдовни позиции. Како што опишува Хусерл во вториот том на Идеи:

Ако го разгледаме карактеристичниот начин на кој телото се претставува себеси и го примениме на нештата околу нас, тогаш сме соочени со следнава ситуација: секое его има свое поле на перциптивни нешта и нужно ги согледува нештата во одредена ориентација. Нештата се појавуваат и го прават тоа од оваа или онаа страна, а овој начин на појавување е нужно зависен и од односот кон „тука“ и кон неговите основни насоки.⁶

Ориентациите се однесуваат на тоа како започнуваме, како продолжуваме од „тука“. Хусерл го поврзува прашањето на оваа или онаа страна со почетната позиција „тука“, која за него претставува нулта точка на ориентација, точката од која започнува светот и која прави она „таму“ да биде „таму“. Од оваа позиција произлегуваат разликите помеѓу оваа и онаа страна. Она што се подразбира е дека сме тука во овој момент, а блиското и далечното се доживуваат како релативни маркери за растојание. И Алфред Шуц и Томас Лакман ја опишуваат ориентацијата како прашање на нечија почетна позиција: „Местото во кое се наоѓам, моето сегашно „тука“, е почетната позиција за мојата ориентација во просторот.“⁷ Појдовната позиција за ориентацијата е позицијата од која светот започнува: она „тука“ на телото и она „каде“ на неговата телесна целост.

Од која позиција започнува светот? Или, од која позиција започнува светот на Хусерл? Да започнеме од каде што тој започнува, во првиот том од Идеи, односно, со светот разгледуван „од природна гледна точка“. Овој свет е светот во кој сум јас, каде што нештата го заземаат просторот околу мене и се простираат околу мене: „Јас сум свесен за светот, кој се простира бескрајно во просторот.“⁸ Феноменологијата бара од нас да бидеме свесни за тоа „што“ е околу нас. На крајот на краиштата, ако свеста е интенционална, тогаш ние не сме насочени само кон објектите, туку тие објекти и нè носат во одредена насока. Светот што е околу нас веќе има добиено одредени облици, кои дејствуваат како форма на она што е повеќе или помалку познато. 

За мене вистинските објекти се присутни, одредени, повеќе или помалку познати, совпаѓајќи се со она што е препознатливо, без самите да бидат препознатливи, па дури ни интуитивно присутни. Моето внимание може да талка од работната маса која штотуку ја видов или забележав, преку невидените делови од собата зад мојот грб до тремот, или, во градината, до децата во летниковецот, и така натаму, до сите објекти за кои јас точно „знам“ дека се таму, оддалечени, но сепак во мојата непосредна ко-перципирана околина (101).

Познатиот свет започнува со работната маса, која е во собата: можеме да ја именуваме оваа соба како работната соба на Хусерл, како собата во која тој пишува. Од тука започнува светот. Тој започнува со работната маса, а потоа се свртува кон другите делови од оваа соба, односно, оние делови кои се зад него. Тој нѐ потсетува дека она што тој може да го види пред сè зависи од неговата положба. Објектите зад него се наоѓаат и зад масата кон која е свртен, очигледно е дека неговиот грб е свртен кон сето она што е зад него. Се прашувам дали квир феноменологијата би била таа што е свртена назад, дали би гледала „зад“ феноменологијата и би се двоумела каде да погледне кога е соочена со грбот на филозофот. Започнувајќи од „тука“, со она напред кое е пред него, и она одзади кое е зад неговиот грб, Хусерл потоа се свртува кон другите простори, кои тој ги опишува како соби за кои „знае“ дека се таму. Тоа се простори кои постојат во онаа мера во која веќе му се познати како места по сеќавање. Овие други соби се ко-перципирани: не се издвојуваат, не го привлекуваат неговото внимание, дури и кога му ги претставува на читателот. Тие ни се достапни само како позадински карактеристики на овој домашен пејзаж.

Во пишувањето на Хусерл, познатото се совпаѓа со семејното: домот е семеен дом, место во кое живеат деца. Тие се во летниковецот, ни вели тој. Децата го евоцираат семејното само преку тоа што се „далеку“, оддалечени од филозофот кој пишувајќи за нив, работи. Тие се надвор од куќата, но се дел од нејзината внатрешност, во близина на тремот, кој го означува работ или границата помеѓу она што е внатре и она што е надвор. На некој начин децата кои се оддалечени укажуваат на она што е достапно преку меморијата или преку искуственото знаење: тој чувствува дека тие се таму, зад него, дури и ако не може да ги види во дадениот момент. Може да се каже дека семејниот дом ја создава позадината наспроти која еден објект (работната маса) постои во сегашноста, пред него. Семејниот дом може да постои само кога е ко-перципиран и му дозволува на филозофот да работи. 

Читајќи ги објектите што се појавуваат во книгите на Хусерл, добиваме смисла за тоа како насоченоста кон одредени објекти, а не кон други зависи од општата ориентација кон светот. Објектите кон кои го насочуваме нашето внимание ја откриваат насоката што ја имаме заземено во животот. Ако сме свртени наваму или натаму, тогаш предметите околу нас, па и просторите, се потиснати во позадина; тие можат да бидат само ко-перципирани. Да се биде ориентиран кон работната маса не само што ги потиснува другите соби во куќата во позадина, но исто така може да зависи од трудот кој бил вложен за да се одржи чисто ова биро, односно домашната работа која би била неопходна за Хусерл да може да ја претвори масата во филозофски објект. Некои објекти се потиснати во позадина со цел да се задржи одредена насока, или поинаку кажано, за да се задржи вниманието на она „што“ со кое сме соочени. Перцепцијата се одвива преку акти на потиснување кои се забораваат кога сме преокупирани со она со кое се соочуваме.
Можеме да поставиме неколку едноставни прашања: Кој е свртен кон работната маса? Дали работната маса има преден дел кој е свртен кон одредени тела, а не кон други? Читајќи го Хусерл, мислам на други писатели кои имаат пишувано за пишувањето. На пример, Адриен Рич вака размислува за процесот на пишување: 

Од педесеттите и почетокот на шеесеттите се сеќавам на овој циклус. Сè започнуваше кога ќе земев некоја книга или кога ќе почнев да пишувам писмо... Детето (или децата) можеби беше задлабочено во својата преокупација, во неговиот имагинарен свет, но кога ќе почувствуваше како се слизнувам во свет кој не го вклучуваше него, ќе дојдеше да ме повлече за рака, да побара помош, удирајќи ги типките на машината за пишување. А јас во тој момент ги сметав неговите желби за лажни, па дури и мислев дека се обидува да ме измами и да ми ги одземе и тие петнаесет минути кои би ги имала за себе.⁹ 

Од перспективата на мајка, која е и писателка, поетеса и филозоф, можеме да видиме дека посветувањето внимание на објектите за пишување, свртувањето кон тие објекти, станува невозможно: децата, дури и ако се зад вас, буквално ве влечат кон нив. Оваа загуба на времето за пишување се чувствува како загуба на сопственото време, кога сте приудени да се вратите на работата која подразбира посветување внимание на децата. Тука би можеле да размислиме за политичката економија на вниманието: постои нерамномерна распределба на времето за внимание помеѓу оние кои имаат пристап до работната маса, што влијае на она што тие би можеле да го постигнат кога се седнати на масата (при што, се разбира, многумина и немаат никаков пристап). За некои, поседувањето време за пишување, што значи време кога се свртени кон објектите на кои се пишува, станува ориентација која не е достапна, со оглед на трудот кој треба да им се посвети на други активности. Значи, одржувањето на нашата ориентација кон работната маса зависи од другите општествени ориентации, кои одредуваат со што би можеле да се соочиме во секој даден момент.

Вреди да се промисли како поздината го одредува она што е видливо, но и како позадината е таа што дозволува она што е видливо да се гледа. Во Идеи, потиснувањето на она што не може да се види и на другите соби во позадината, на работ на познатото, е проследено од втор гест на потиснување. 

Иако Хусерл ни го насочува вниманието кон другите соби, дури и само како позадина за неговата работна маса, тој исто така сугерира дека феноменологијата мора „да го стави во заграда“ или да го „онеспособи“ она што е претпоставено, она што е достапно преку обичната перцепција.¹⁰ Ако феноменологијата значи да се перципира масата, предлага тој, тогаш таа мора да биде перципирана без интервенцијата на природниот став, кој ја одржува границата помеѓу повеќе и помалку познатото. Ставајќи го настрана она што е познато, или светот кој започнува од работната маса, Хусерл започнува одново и го пренасочува нашето внимание кон масата како нешто кое може да се види:

Ги затворам очите. Останатите сетила не се активни во однос на масата. Немам никаква перцепција за неа. Ги отворам очите и перцепцијата се враќа. Перцепцијата? Да бидеме попрецизни. Во никој случај перцепцијата не ми се враќа во истата форма. Само масата е иста, перципирана како иста преку синтетичката свест, која го поврзува новото искуство со сеќавањето. Перципираниот предмет може да постои, без да биде, без јас да сум свесен за него дури и во форма на потенцијалност (преку актуелноста, како што беше претходно опишано) и можеби дури и без воопшто да се смени. Но, самата перцепција е она што постои во рамките на постојаниот тек на свеста, а и самата е постојано во движење; перциптивното сега засекогаш преминува во сродната свест за штотуку-изминатото минато, додека новото сега истовремено се раѓа, и така натаму.¹¹ 

Овој аргумент предлага дека масата како предмет постои како претпоставена, како иста, како претпоставеност која е одржана или оформена од текот на перцепцијата. Всушност, токму тоа е поентата на Хусерл: објектот е интендиран преку перцепција. Како што опишува Роберт Соколовски: „Кога перципираме еден објект, не се соочуваме само со след профили, или низа впечатоци, туку, во и преку сите нив, добиваме еден ист објект, а идентитетот на објектот е интендиран и претпоставен.“¹² Со оглед на ова, приказната за идентичноста на објектот се одвива околу спектарот на отсуство и неприсуство. И покрај идентичноста која е одлика на самиот објект, јас не го доживувам како апсолутно идентичен. Никогаш не го гледам како таков, она што тој е, не може да биде сфатено, исто како што не можам да ја гледам масата од сите можни перспективи истовремено. За да видам повеќе од неговиот профил, неопходно е да се движам околу објектот што покажува дека останатите страни на предметот ми се недостапни од перспективата од која го набљудувам и затоа предметот мора да биде интендиран.

Потоа, Хусерл поставува една извонредна хипотеза: само масата останува иста. Масата е единственото нешто што го задржува своето место во текот на перцепцијата. Сакам да поставам една прилично квир релација помеѓу тезата за интенционалност на Хусерл и концептот на „одзади“. Хусерл укажува на спектралноста на идентичноста: ако масата е иста, може да се претпостави дека ние ги завражуваме страните што недостасуваат. Ова би можеле да го преведеме вака: ако масата е иста, може да се претпостави дека го завражуваме нејзиното „одзади“. За мене, она што се наоѓа зад објектот не е само страната што недостасува, туку и нејзината историчност, условите на нејзиното постоење. 

Според Хусерл, живеењето во познатото ги трансформира нештата во своевидни позадини за дејства: тие се таму, но тие се таму така што јас не ги гледам. Позадината е „длабочина која бледо се насетува, или пак постои на границата на неодредена реалност.“¹³ Наместо да мислиме на масата како објект кој постои во позадината, или на позадината како нешто околу масата, би сакала да размислиме како самата маса би можела да има позадина. Можеме да се потсетиме на различните значења на зборот позадина. Позадина може да се однесува на „цела област или делови сместени во задниот дел“ (како собите во задниот дел на куќата) или на делови од сликата претставени во далечина, кои со своето присуство овозможуваат она што е во преден план да ја стекне формата којашто ја има, како фигура или предмет. Обете значења укажуваат на просторноста на позадината. Исто така, можеме да мислиме на позадината како нешто што има временска димензија. Кога раскажуваме приказна за некого, на пример, може да дадеме информации за нивната позадина: ова значење би се однесувало на она што е одзади, каде што „она што е одзади“ се однесува на она што е во минатото, или на она што се случило „претходно“. Може да зборуваме и за семејни позадини, кои не би се однесувале само на минатото на еден поединец, туку би опфаќале и други видови истории, кои го одредуваат постоењето на еден поединец во светот и преку кои самото семејство станува општествено претпоставена состојба. Дури и настаните можат да имаат позадини: позадината може да ги објаснува условите на појава или на почетокот на едно нешто како она нешто кое постои во сегашноста.

Па ако феноменологијата сака да каже нешто повеќе за позадината, би можела да ги претстави условите во кои едно нешто се појавува, што не се нужно достапни во формата во која тоа нешто ѝ се претставува на свеста, поради тоа што и самата е делумна презентација. Ако не можеме да ја видиме (туку само да ја интендираме) позадината на предметот, можеби не би можеле да ја видиме (туку интендираме) неговата позадина и во оваа временска смисла. За да го видиме она што е во видното поле на „природниот став“, би требало да се свртиме кон позадината на еден објект, сега претставена не само преку условите на појава на тој објект (би можеле да се запрашаме: од каде се појави?), туку и преку чинот на перципирање на објектот, кој зависи од појавата на телото што перципира. Овие појави мора да се совпаднат за да сме ориентирани кон тој објект. Позадината на перцепцијата настанува преку меѓусебно поврзани истории на појави, кои би можеле да го објаснат чинот преку кој Хусерл се приближил до својата маса, претворајќи ја во објект на кој тој пишува и објект околу кој неговата феноменологија е испишана. На крајот на краиштата, феноменологијата има своја позадина, сопствени услови за појава, во кои може да се вклучи и самата материјалност на масата.

Телесни ориентации

Можеме да посветиме уште малку време на работната маса. Веќе видовме како  вниманието на Хусерл талка почнувајќи од работната маса, па дури потоа префрлајќи се кон другите простори, кон темнината во оние делови на собата кои не можат да се видат. Она што тој го гледа е формирано од насоката што тој ја има заземено, насока која го формира она што му е достапно нему, односно она со кое е соочен и она што може да го дофати. Она што е пред него му дава форма на она што е зад него, она што е достапно како позадина на неговата визија. Значи, неговиот поглед може да паѓа на хартијата, со оглед на тоа што тој седи на работната маса, а не на друг вид маса, како на пример, трпезариската маса.¹⁴ Работната маса би била погодната маса за него, онаа што му ја овозможува на филозофот соодветната форма на хоризонтална површина. Како што забележува Ен Банфилд во нејзината прекрасна книга Фантомската маса: „Масите и столчињата, нештата со кои еден филозоф со седечки начин на живот е опкружен, филозофот кој станува т.н. шеф на катедра, се мебелот во таа ‘сопствена соба’ од која се набљудува реалниот свет.”¹⁵ Масите кои го опкружуваат филозофот, придружени од столчињата, се мебелот кој ја обезбедува самата позиција на филозофијата. Употребливоста на масите ни ја претставува самата ориентација на филозофијата, делумно и преку тоа што ни покажува што е она што е најблиску до телото на филозофот, или што е она со кое филозофот стапува во контакт.

Поинаку кажано, ние сме ориентирани кон објектите како нешта со кои „правиме нешто“. Не е случајно што Мартин Хајдегер го разгледува прашањето за занимањето, за она со што се занимаваме, преку масата. Во Онтологија - херменевтиката на фактичноста, Хајдегер спротивставува два начина на опишување маси. Во првиот модел, масата се среќава како „нешто во просторот - како просторно нешто“.¹⁶ Не е спорно дека Хајдегер тука се повикува на Хусерловиот опис на „масата“, иако Хусерл не е именуван, барем не првично. Како што вели Хајдегер, „одредени аспекти се јавуваат и се достапни на безбројни нови начини како што чекориме околу нештото“ (68). Според Хајдегер, овој опис е неточен, не затоа што е лажен (масата би можела да се доживува на тој начин), туку затоа што не опишува како значењето на едно нешто не е само „дел“ од тоа нешто, туку „посебна одлика на неговото постоење“ (67-68). Според Хајдегер она што ја прави масата тоа што е, а не нешто друго, е она што масата нам ни овозможува да го правиме. Следниот цитат е еден од најсложените феноменолошки описи на масата, набљудувана и искусена од перспективата на некој што го дели нејзиниот простор на постоење:

Она што се наоѓа во собата во домот е масата (не „една“ маса меѓу многу други маси во други соби и куќи) на која некој би седел додека пишува, јаде, шие или игра. Секој веднаш би сфатил за каква маса се работи, на пример, ако некој ве посети, ќе знае, ова е работна маса, трпезариска маса, маса за шиење - тоа е главниот начин на кој се среќаваме со самиот предмет. Оваа одлика на „целта за која постои“ не ѝ е само наметната на масата преку поврзување и асимилирање со нешто друго, која таа не е. (69)

Со други зборови, она што го правиме со масата или она што масата ни дозволува да го правиме е суштинско за масата. Значи, правиме одредени работи „на масата“, и тоа е она што ја прави масата тоа што е и притоа ѝ ја дава формата која ја има. Масата е составена околу поддршката што ја дава. Масата обезбедува површина околу која околу која луѓето се собираат: Хајдегер пишува за „мојата жена“ која седи на масата и чита и „момчињата“ кои се занимаваат околу масата. Поинаку кажано, „целта за која постои“ која е дел од структурата на масата значи дека луѓето кои се на масата се исто така дел од она што ја прави масата да биде маса. Правењето работи на масата е она што ја прави самата маса - маса, а не нешто друго. Би можеле да додадеме дека она што одредени тела прават на масата вклучува родови форми на занимање.

Со оглед на ова, значењето на масата зависи не само од тоа како масата станува она што е, туку и од она што ни дозволува да го правиме. Кога Хусерл ја „става настрана“ работната маса и ја гледа масата, тој го става настрана сопственото занимање, или она што тој го прави на масата. Таквото дејство се одвива околу интимното ко-постоење на тела и објекти. Ова не значи дека телата се едноставно објекти кои постојат покрај други објекти, со оглед на тоа дека тие се точката од која започнува светот. Како што покажува Мерло-Понти, телото не е „само еден објект во светот“, туку „тоа е нашата гледна точка во светот“.¹⁷ Во вториот том од Идеи, Хусерл се навраќа на ова тело, она што тој го нарекува телото во кое се живее и на интимноста на допирот. Очекувано, масата се враќа. А, сепак, посегнувајќи по неа, на поинаков начин, сме соочени со една поинаква маса. Во овој момент рацете, а не очите, посегнуваат по масата: „Мојата рака лежи на масата. Ја искусувам масата како нешто цврсто, студено, мазно.“¹⁸ Хусерл ја пренесува блискоста помеѓу телата и објектите, како нешта кои стануваат повеќе од материја во онаа мера во која можат да се насетат и допрат, во онаа мера во која оставаат впечатоци и ефекти со своето постоење. Телата се „нешта кои допираат и се допрени.“¹⁹ 

Оттука, феноменологијата покажува како објектите и другите тела веќе ги имаат оставено своите отпечатоци на површината на кожата. Тактилниот објект е она што е блиску до мене или што ми е на дофат. Кога се допира, објектот не постои засебно; тој е почувствуван од кожата, па дури и на кожата. Со други зборови, ние го перципираме објектот како објект, како нешто што има интегритет и постои во просторот, само кога постоиме во истиот простор, кога го населуваме тој простор, на тој начин што границата меѓу оние кои го населуваат просторот е поместена. Кожата поврзува, но и содржи. Непостоењето на опозиција помеѓу телата кои се движат околу објектите и објектите околу кои телата се движат, ни покажува како ориентациите зависат од најмалку двонасочен пристап, или од средби со „повеќе од еден“. Ориентациите се тактилни и зависат од повеќе од една површина на кожата: кога се доближуваме кон една маса, масата се доближува кон нас, нè допира кога ние ја допираме. Како што ни покажува Хусерл, масата може да биде ладна и мазна, а одликите на нејзината површина може да се почувствуваат само откако повеќе нема да сме на далечина од неа. Ни објектот, а ни телото немаат интегритет кој би им овозможил да се едното исто нешто со и без односот кон другиот. Телата, како и објектите заземаат форма преку тоа што се ориентирани едни кон други, бидејќи ориентацијата може да биде искусена како соживот или споделување на просторот.

Ова значи дека телата заземаат форма преку контакт со објекти и со други тела, со „она“ што е доволно блиску по него да се посегне. Тие дури можат да заземат форма преку контакт или, пак, да ја заземат формата на таквиот контакт. Она што е блиску е оформено од она што го прават телата и, воедно, повратно влијае на тоа што телата можат да го направат. Близината на филозофот до неговата хартијата, неговото мастило и неговата маса не се однесува само на тоа каде тој ја врши својата работа и просторите што ги зазема, бидејќи „каде“ не може да биде одвоено од она што тој го прави. Тоа „што“ кое тој го прави е она што поставува одредени објекти на дофат. Ориентациите се однесуваат на насоките што ги преземаме коишто поставуваат одредени нешта, а не други, на дофат.

Можеме да ѝ посветиме уште малку внимание на масата. Како објект, масата обезбедува простор, кој сам по себе е простор за дејствување, за одредени видови работа. Како што знаеме, масата на Хусерл од првиот том од Идеи е работната маса и неговата ориентација кон оваа маса, а не кон некоја друга, ја претставува ориентацијата на неговата филозофија, дури и во моментот кога оваа маса исчезнува. Околу масата, бегло се насетува хоризонтот или работ на перцепцијата. Хоризонтот е она што е „околу“, во моментот кога телото си ја врши работата. Како што вели Дон Ајде, „хоризонтите им припаѓаат на границите на искусените околни контексти. Како ‘рабови’ на видното поле, тие го ситуираат она што е експлицитно присутно, додека кај самите феномени, хоризонтите исчезнуваат.“²⁰ Хоризонтот не е објект што може да се сфати, бидејќи не го гледаме. Хоризонтот е она што им ги дава на објектите нивните контури, па дури и овозможува тие објекти да бидат досегнати. Објектите се во рамките на мојот хоризонт, при што чинот на посегнување „кон нив“ е она што ги прави достапни како објекти за мене. Телесниот хоризонт ја покажува „линијата“ кон која телата можат да посегнат, го покажува она што е достапно, при што го означува и она што тие не можат да го достигнат. Хоризонтот го означува работ на она што може да биде досегнато од страна на едно тело. Телото станува присутно како тело, со површини и граници, при прикажувањето на границите на она што може да го направи.

Феноменологијата ни помага да истражиме како историите оформуваат тела, гледајќи како телата ги перформираат тие истории во нивните однесувања, држења и гестови. Хусерл и Мерло-Понти ги опишуваат телесните хоризонти како „седиментирани истории“.²¹ Овој модел на историја како телесна седиментација е подоцна доразвиен од општествените теоретичари и филозофи. Пјер Бурдије ги опишува овие истории преку поимот хабитус, како „системи на трајни, транспонирани диспозиции“²² кои интегрираат минати искуства преку една „матрица на перцепции, одлики и дејства“ кои се неопходни за да се постигнат „бесконечно разновидни задачи“ (83). За Џудит Батлер, токму начинот на кој феноменологијата ја разоткрива седиментацијата на историјата при чиновите на повторување на телесни дејства е она што ја прави феноменологијата корисен ресурс за феминизмот.²³ Она што телата „го прават“ е ефект на историите, а не нивна изворна одлика. 

Може да се каже дека историјата „се случува“ во самото повторување на гестовите, тоа е она што им ги дава на телата нивните диспозиции или тенденции. Притоа, напорот кој е вложен при таквите повторувања исчезнува преку вложување напор; односно ако сме посветени на некоја задача, таа ни се чини лесна. Овој парадокс: трудот кој е вложен се намалува преку вложен труд, е она што придонесува историјата да исчезне во моментот на своето дејствување. Повторувањето на работата резултира во исчезнувањето на знаците на работа. Притоа, важно е да се размислува не само за она што се повторува, туку и за тоа како повторувањето на одредени дејства нè води во одредени насоки. Дополнително, ние се ориентираме кон некои објекти повеќе отколку кон други, вклучувајќи и физички објекти (на пример, различните видови маси), но и објекти преку кои размислуваме, чувствуваме и проценуваме, како и објекти кои претставуваат достигнувања, стремежи и цели. На пример, јас можам да се ориентирам кон пишувањето не само како кон одреден вид работа (иако пишувањето е работа и е овозможено преку одредени објекти), но и како кон цел, односно пишувањето станува нешто кон што се стремам, дури е и идентитет кон кој сум ориентирана (сакајќи да станам писателка). Значи објектот кон кој целиме, она што постои во нашето видно поле, доаѓа во нашето видно поле затоа што постои во позицијата која се стремиме да ја заземеме; дејството се стреми кон идентитетот како знак на достигнување (писателот станува писател преку пишување). Можеме да прашаме: кон какви видови објекти се насочени телата во нивните тенденции, но и како овие тенденции го формираат она кон кое се насочени тие тела?  

Оттука, телата стекнуваат ориентација со повторување на некои дејства, а не на други, како дејства кои пласираат одредени објекти во нивните видни полиња, без разлика дали се тоа физичките објекти потребни за извршување на работата (работната маса, пенкалото, тастатурата) или идеалниот објект со кој едно тело се идентификува. Близината на таквите предмети, нивната достапност во мојот телесен хоризонт не е случајна: не би ги нашла таму, туку-така. Телата се насочуваат кон некои објекти повеќе отколку кон други, во зависност од нивните тенденции. Овие тенденции не се изворни; тие се ефекти од повторувањето на „насоченоста кон нешто“. 

КОН ВТОРИОТ ДЕЛ

\\
Белешки:

Овој есеј е дел од мојата студија Квир феноменологија: Ориентации, објекти, Други (Durham, NC: Duke University Press). Би сакала да му се заблагодарам на Кен Високер за неговата поддршка за овој проект. Ја ценам и поддршката добиена од страна на Мими Шелер и Имоџен Тајлер, како и двајцата анонимни читачи и нивните корисни коментари.

[1] За примери на квир географија, види: David Bell and Gill Valentine, eds., Mapping Desires: Geographies of Sexualities (London: Routledge, 1995); Frank Browning, A Queer Geography (New York: Noonday, 1998); и David Bell, ed., Pleasure Zones: Bodies, Cities, Spaces (Syracuse, NY: Syracuse University Press, 2001).
[2] Edmund Husserl, The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology, превод од оригиналот David Carr (Evanston, IL: Northwestern University Press, 1970), 106 -7.
[3] Maurice Merleau-Ponty, The Phenomenology of Perception, превод на Colin Smith (London: Routledge, 2002), 296
[4] „Постанувањето вертикални“ се однесува на аргумент кој Мерло-Понти го предлага во Феноменологијата на перцепцијата (289).
[5] Види: Sandra Bartky, Femininity and Domination: Studies in the Phenomenology of Oppression (New York: Routledge, 1990); Judith Butler, “Performative Acts and Gender Constitutions: An Essay in Phenomenology and Feminist Theory,” in Writing on the Body: Female Embodiment and Feminist Theory, ed. Katie Conboy, Nadia Medina, and Sarah Stanbury (New York: Columbia University Press, 1997); Rosalyn Diprose, Corporeal Generosity: On Giving with Nietzsche, Merleau-Ponty, and Levinas (Albany: State University of New York Press, 2003); Elizabeth Grosz, Space, Time, and Perversion: Essays on the Politics of Bodies (New York: Routledge, 1995); Iris Marion Young, On Female Body Experience (Oxford: Oxford University Press, 2005); и Gail Weiss, Body Images: Embodiment as Intercorporeality (New York: Routledge, 1999).
[6] Edmund Husserl, Ideas Pertaining to a Pure Phenomenology and to a Phenomenological Philosophy, Second Book, превод на Richard Rojcewicz and André Schuwer (Dordrecht: Kluwer Academic, 1989), 165.
[7] Alfred Schutz and Thomas Luckmann, The Structures of the Life-world, превод на Richard M. Zaner and H. Tristram Engelhardt (London: Heinemann Educational Books, 1974), 36
[8] Edmund Husserl, Ideas: General Introduction to Pure Phenomenology, превод на W. R. Boyce Gibson (London: Allen and Unwin, 1969), 101.
[9] Adrienne Rich, Of Woman Born (London: Virago, 1991), 23. Ѝ се заблагодарувам на Имоџен Тајлер која го најде овој цитат и ме охрабри да размислувам за тоа како мајките можеби и имаат поинаков однос кон работните маси и оттаму, кон телото на/во филозофијата.
[10] Husserl, Ideas: General Introduction, 110.
[11] Ibid., 130.
[12] Robert Sokolowski, Introduction to Phenomenology (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), 20.
[13] Husserl, Ideas: General Introduction, 102.
[14] Тука би сакала да ја споменам феминистичката издавачка куќа Трпезариска маса. Би можеле да кажеме дека трпезариската маса ја обезбедува онаа површина на која голем дел жени работат. Користењето на масата која овозможува домашна работа за политичка работа (вклучувајќи ја и работата која ги обелоденува политиките на домашната работа) е уред за реориентација. Трпезариската маса поддржува феминистичко пишување и издава феминистички книги под ова име.
[15] Ann Banfield, The Phantom Table: Woolf, Fry, Russell, and the Epistemology of Modernism (New York: Cambridge University Press, 2000), 66. Види и: Diana Fuss, The Sense of an Interior: Four Writers and the Rooms That Shaped Them (Routledge: New York, 2004), студија во која авторката опишува како објектите кои ги опишуваат писател/ките, вклучувајќи ги и работните маси, ги формираат нивните светови.
[16] Martin Heidegger, Ontology - the Hermeneutics of Facticity, превод на John van Buren (Bloomington: Indiana University Press, 1999), 68. Му се заблагодарувам и на Пол Харисон кој ме насочи кон Онтологијата и масата на Хајдегер за време на еден семинар кој го одржав на Универзитетот Дурам во октомври 2005.
[17] Maurice Merleau-Ponty, The Primacy of Perception, превод на James M. Edie (Evanston, IL: Northwestern University Press, 1964), 5.
[18] Husserl, Ideas Pertaining to a Pure Phenomenology, 153.
[19] Ibid., 155.
[20] Don Ihde, Technology and the Lifeworld: From Garden to Earth (Bloomington: Indiana University Press, 1990), 114.
[21] Anthony Steinbock, Home and Beyond: Generative Philosophy after Husserl (Evanston, IL: Northwestern University Press, 1995), 36.
[22] Pierre Bourdieu, Outline of a Theory of Practice, превод на Richard Nice (Cambridge: Cambridge University Press, 1977), 72. Корисно е да се напомене дека Хусерл го користи поимот хабитус за да прикаже како одредени навики се формираат и како стануваат вообичаени (Husserl, Ideas Pertaining to a Pure Phenomenology, 118). Сепак, овој поим е дел од општествената теорија примарно преку Бурдије, надоплонувајќи го полето кое може да се нарече општествена или релациона феноменологија.
[23] Butler, “Performative Acts,” 406

\\

Белешки на преведувачката:

* Во оригиналот „to queer phenomenology is also to offer a queer phenomenology“. Иако во македонскиот превод го користам „квир“ како превод на англискиот “queer”, тоа се однесува на случаите кога “queer” е употребен во оригиналот како придавка. Во овој случај, Ахмед го користи “queer” означувајќи глаголско дејство, за што верувам дека „настранува“ е посоодветен превод. Доплнително, овој глагол содржи просторна конотација на македонски, на-странува, што соодвествува на употребата од страна на Ахмед. Оттука, во овој параграф, “queer” е преведен како „настран/о“, за разлика од преводот кој е користен во останатиот дел од есејот - квир.
** Филозофски термин, кој го означува статусот на аргумени кои не се ни нужно вистински, ни нужно лажни, а нивната валидност е зависна од контекстот (види: https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20111014111651981). Сите филозофски термини во овој есеј (како „контингенција“, „интендираност“ и „ко-перципираност“ користени од страна на Хусерл) се задржани во оригиналната форма.